Tanımı
15 metre kadar büyüyebilir. Erişkin bireylerin kabukları çatlaklıdır. Genç sürgünler havlı, yeşilimsi kahverengi ve parlaktır. Tomurcuklar kırmızımsı kahverengi, çıplak ve sivridir. Yapraklar parlak, kösele gibi, oval ve sivri uçludur. 5 ila 15 cm uzunluğunda, 3 ila 6 cm genişliğindedir. Tohumlar ekim ile kasım arası olgunlaşır. Çiçekler iki evciklidir. Dişi çiçekler kırmızımsı kahverengi ve tek, erkek çiçekler kremsi beyaz tüplü ve sarı ya da kırmızı loblu, 1 ila 3 arası sayıdadır. Meyve küresel, 2 cm çapında, sarı ya da mavimsi siyah renklidir. Tınlı toprakları tercih eder. Güneşli alanda büyümeleri iyidir. Asidik, ıslak ve geçirgen olmayan toprakları sevmez. Tohumlar 15 derecede 1 ila 6 ay arasında çimlenir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları, bahçeler ve yol kenarında görülür. İzmit ve Kandıra ilçelerinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1100 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adı
Dilimizde kara hurma, hırnık, hırniyh, hurma eriği, kara yemiş ve yahudi hurması adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca tanrı meyvesi anlamına gelir. Dilimizde de karşılığı olan cennet hurması aynı bağlantıya işaret eder ve cinsin meyvelerinin antikçağda ilahî kabul edilmesi ile ilgilidir. Tür adı Antik Yunanca lotus anlamına gelir. Homeros’un Odisseus adlı eserinde geçen “lotus yiyenler”in tükettiği meyvelerin bu ağacın meyveleri olabileceği tahmin edilmektedir ancak lotus meyvesinin hangi meyve olduğu netlik kazanmış bir mesele değildir. Çok sayıda tahmin vardır ve örneğin hünnap (Ziziphus lotus) da bunlardan biridir. İkili adlandırma öncesi adları “Lotus africana latifolia” ve “Pseudo Lotus”tur.
Türk Uygarlığındaki yeri
Peygamber ağacı (پيغمبر اغاجی)’ndan bahseden tek kaynağımız Akşemseddin’dir ve bitkiden “gayaku didikleri agac ki bilâsentu dirler ve peygamber ağacı dahı dirler” olarak bahsetmiştir. Bu bitki Antikçağ ve Ortaçağ bitkibilimcilerince bilinen bir bitki değildir. Biz gayaku ve bilâsentu kelimelerinden yola çıkarak, bitkinin İspanyolcadaki karşılıkları olan caqui ve palosanto kelimeleri ile bağıntı kurarak bitkiyi tespit ettik. Bizce, peygamber ağacı Türkçede yerleşik bir isim değil, İspanyolcada kutsal ağaç anlamına gelen palo santonun subjektif bir tercümesidir. Doğrudan İspanyolca mahreçli bu kayıt, müellifinin Akşemseddin olduğu öne sürülen Mâddetü’l-Hayât adlı eserin, daha geç bir tarihte yazılmış olabileceğine dair şüphelerimizi güçlendirmektedir.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.573-574.
Gıda
Meyveleri çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Bu meyveler neredeyse çürümek üzeri iken en lezzetli hale gelirler.
Tıp
Meyveler ateş düşürücüdür. Salgı teşvik edicidir. Yatıştırıcıdır.
Bilgi
Ahşabı sağlam ve çürümeye karşı dayanıklıdır.
Fotoğrafları
