Dianthus (Karanfil)

Özet

Dianthus (Karanfil) hem kültürel amaçlarla hem süs bitkisi olarak binlerce yıldır yetiştirilen çok sayıda türü barındıran bir cinstir.

Hiyerarşi

Tanımı

Dianthus (Karanfil) tek, iki ya da çok yıllık otlardan oluşan bir cinstir. Türler genellikle otsudur. Kazık kök sağlam yapılı ve rizom eğer varsa ince ya da kalındır. Gövde dik ya da yükselici, basit ya da dallı ve silindirik ya da köşelidir. Yapraklar karşılıklı dizilişli, basit, şeritsi ve paralel damarlıdır. Çiçekler beş taç yapraklı, genellikle pembe tonlarında, tek ya da salkım ya da başcıklı gruplar halindedir. Çiçek sapı meyve zamanı diktir. Çanak yapraklar bitişiktir. Taç yapraklar sıklıkla pembe ya da kırmızı, zaman zaman beyaz ya da mor ve bazen benekli ya da merkez koyu renkli ve pençelidir. Ercik 10 adettir. Kapsül yumurtamsı ya da silindirik olup 4 tırtık tarafından açılmaktadır. Tohum kapsül başına 40 ila 100 adet, siyahımsı kahverengi ve kalkan biçimlidir. Cins Afrika ve Avrasya’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Türler]

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca tanrının çiçeği anlamına gelir, ilk defa Theophrastus tarafından (diosanthos / διόσανθος) kullanılmıştır. Cins Antik Yunan tanrısı Zeus’a adanmıştır. Jüpiter, Hellen mitolojisindeki Zeus’un karşılığıdır. Cennetin ve yeryüzünün efendisi olarak kabul edilen Jüpiter; tanrıların ve insanların babası, hayatın efendisi, doğa kanunlarının kişiselleştiği varlık ve hava olaylarının tanrısıdır. Zeus ile Jüpiter arasındaki en önemli fark; Zeus’un zaman zaman insanların arasında tebdil-i kıyafet dolaşmasına rağmen, Jüpiter’in hiçbir zaman yeryüzüne inmemesidir. Roma Uygarlığı’nda karanfil, Jüpiter’in bitkisi olarak kabul edilirdi ve en erken dönemde yapılan taçlar, karanfil çiçeklerinden oluşurdu.

Cinsin Türkçe adı olan karanfil yaygın bir kullanıma sahiptir ancak hiç biri bu cins için değildir. Kullanımı bilinen türler; Syzygium aromaticum, Clinopodium nepeta ve Ocimum × africanum’dur. Kelime, Syzygium aromaticum’un yayılış alanı olan Güneydoğu Asya orijinlidir. Bitkinin önceki adı Caryophyllus aromaticus’tur ve cins adı olan caryophyllus, karanfil ile benzer kokuya sahip olan Dianthus caryophyllus için de kullanılmıştır. Buna göre, karışıklığın kaynağı da bu olsa gerektir.

Bilgi

Hristiyan teolojisinde İsa çarmıha gerilirken ağlayan annesi Meryem’in gözyaşlarından karanfil çiçeklerinin çıktığına inanılır. Antik Yunanda karanfil çiçeklerinden yapılan taçlar dinsel törenlerde takılırdı. Tanrıça Diana bir çobana aşık olur ancak aşkı karşılıksız kalır. Bunun üzerine gözlerini çıkararak toprağa atar ve ilk karanfil çiçeği böyle çıkar. Bitki aşkın coşkusunu simgeler.

Anahtar

Aç

1. Bırakteol sivri ya da kademeli olarak sipsivri 67. giganteus Kayalık, tarla, meşe çalılıkları, haziran-eylül, 80-1000 m.

1. Bırakteol tepede aniden bizsi, kılçıklı ya da mukronat olarak daralır

2. Bıraktelerin en azından üst bölümü yeşil

3. Üst yaprakların tabanı genişletilmiş 66. capitatus Kumlu alanlar, haziran, 0-50 m.

3. Üst yaprakların tabanı genişletilmiş değil

4. Yapraklar 3-5 mm genişliğinde, parlak yeşil renkli; bırakteol yumurtamsı, yeşilimsi ya da morumsu 59. carmelitarum Dere kenarı ve tarla kenarı, haziran-ağustos, 300-3000 m.

4. Yapraklar 2,5 mm genişliğinde, bırakteol yumurtamsı-dikdörtgensi, tabanı soluk renkli 60. artwinensis Dere kenarı ya da tarla kenarı, haziran-temmuz, 300-3000 m.

2. Bırakteler tamamı ile kahverengi

5. Üst yaprakların tabanı genişletilmiş 66. capitatus

5. Üst yaprakların tabanı genişletilmiş değil

6. Bırakteol, çanağın 1/4-1/3 uzunluğunda 62. calocephalus Kumlu alanlar, kireçtaşı yamaçları, tarla, orman açıklıkları ya da kayalıklar, mayıs-eylül, 400-2300 m.

6. Bırakteol, çanağa eşit ya da 1/2 uzunluğunda

7. Yapraklar 0,5 mm genişliğinde 65. pinifolius

7. Yapraklar 1 mm’den daha geniş

8. Bırakteol derimsi, soluk

9. Bırakteol, çanak tüpünden çok daha geniş, yapraklar 1-2 mm genişliğinde 63. lydus haziran ya da temmuz, 540 m.

9. Bırakteol, çanak tüpü ile aynı genişlikte, yapraklar 3 mm genişliğinde 64. cibrarius Yol kenarı, haziran ya da temmuz, 100-1000 m.

8. Bırakteol zarsı, kahverengi 61. carthusianorum Dere kenarı ya da tarla kenarı, ağustos, 300-3000 m.

Kocaeli’ndeki türler