Dianthus carmelitarum (Samsu)

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca tanrının çiçeği anlamına gelir, ilk defa Theophrastus tarafından (diosanthos / διόσανθος) kullanılmıştır. Cins Antik Yunan tanrısı Zeus’a adanmıştır. Jüpiter, Hellen mitolojisindeki Zeus’un karşılığıdır. Cennetin ve yeryüzünün efendisi olarak kabul edilen Jüpiter; tanrıların ve insanların babası, hayatın efendisi, doğa kanunlarının kişiselleştiği varlık ve hava olaylarının tanrısıdır. Zeus ile Jüpiter arasındaki en önemli fark; Zeus’un zaman zaman insanların arasında tebdil-i kıyafet dolaşmasına rağmen, Jüpiter’in hiçbir zaman yeryüzüne inmemesidir. Roma Uygarlığı’nda karanfil, Jüpiter’in bitkisi olarak kabul edilirdi ve en erken dönemde yapılan taçlar, karanfil çiçeklerinden oluşurdu. Cinsin Türkçe adı olan karanfil yaygın bir kullanıma sahiptir ancak hiç biri bu cins için değildir. Kullanımı bilinen türler; Syzygium aromaticum, Clinopodium nepeta ve Ocimum × africanum’dur. Kelime, Syzygium aromaticum’un yayılış alanı olan Güneydoğu Asya orijinlidir. Bitkinin önceki adı Caryophyllus aromaticus’tur ve cins adı olan caryophyllus karanfil ile benzer kokuya sahip olan Dianthus caryophyllus için de kullanılmıştır. Karışıklığın kaynağı da bu olsa gerektir. Tür adı Latince Karmelitler anlamına gelir. Özellikle Kudüs çevresinde etkili olan Katolik bir tarikatın adıdır. Bu tarikatın Türkiye’nin kuzeyinde yayılış gösteren bu karanfille ilgisini çözemedik. George François Reuter’ın özgün tanımında “Habitat in monte Techdagh Armeniae” ifadesinde geçen Techdagh, tarikatın etki alanından oldukça uzak olan Erzurum’daki Palandöken dağıdır. Sonraki sayfada göreceğimiz Dianthus carthusianorum türü de adını Carthusian tarikatından almaktadır ve belki de bağıntı yine aynı şekildedir.

Tanımı

Bazı kaynaklarda Dianthus artwinensis adı ile geçmektedir. 40 cm büyüyebilir. Yapraklar şeritsi ila şeritsi mızraksı, uzun sipsivri ve 1,5 ila 2,5 mm genişliğindedir. Bırahteler yeşil, mızraksı, uzun sipsivri ve çiçek başlarından uzundur. Çanak mor, silindirik, mızraksı ve uzun sipsivridir. Taç yaprak kolu 5 ila 7 mm uzunluğunda, dişli, sakallı ve parlak kırmızı renklidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak sadece Türkiye’de yayılış gösterir. Türün Kafkasya’da da yayılış gösterdiğine dair raporlar mevcuttur. Bu nedenle endemik statüsünü kaybetmesi muhtemeldir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları ve çalılıklarda görülür. Karamürsel ilçesinde gözlemlenmiştir. Haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde samsu ve karadeniz karanfili adları ile bilinmektedir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.