Site icon Kocaeli Bitkileri

Cuscuta epithymum (Cinsaçı)

Cuscuta epithymum

Cuscuta epithymum: 05/06/2021; Hereke; 20 m.; yayla. © Hüseyin Cahid Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Aftîmûn (افتيمون), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan epithumon (ἐπίθυμον)’dan muharreftir, kekik üzerinde anlamını verir ve bitkinin parazit yapısına işaret eder. Bitki için metinlerimizde kullanılan diğer isim olan keşûs (كشوث ( ise bitkinin Süryaniceki karşılığı olan keşuta (ܟܫܘܬܐ)’dan alınmıştır. İkinci kelime cinsin bilimsel adına da ilham olmuştur. Metinlerimizde keşûsun karşılığı olarak diken sarmaşıgı (ديكن صارماشيقى) adı verilmiştir, her ne kadar üstte de belirttiğimiz gibi bu bitkinin sömürmek için ilk tercihi Thymus (kekik) cinsi olsa da, zaman zaman çeşitli dikenli bitkilerin üzerinde de görülür.

Kaynaklarımızın aftîmûnu tıbbi amaçlarla kullanılan birden fazla Cuscuta türü için kullanmış olma ihtimalini de göz ardı etmememiz gerekir. Bu noktada önereceğimiz diğer taksonlar Cuscuta reflexa ve Cuscuta europaea’dır. Halîmî’ye göre bitkinin tanımı şöyledir: “eklemiç didükleri ot ki sarmaşık cinsindendür, köki ve yapragı olmaz, tohum olur agaca tolaşır, kurudur, tabîbler katında ekşut dimekle ma’rûfdur”. İbni Sînâ, kırmızı tohumlu olduğunu; el-Hemedânî, Girit’te yetiştiğini; Dioscorides, Kapadokya ve Pamfilya’da yaygın olduğunu, depresyon vakalarında kullanıldığını, gaz giderici, balgam söktürücü ve müshil olarak faydalanıldığını; İbnü’l-Baytâr, Girit ve Kudüs’ten ihraç edildiğini yazmıştır.

Bitki Anadolu’da; menenjit, melankoli, sarılık, sıraca, saçkıran, epilepsi, kalp hastalıkları, cilt hastalıkları, felç, yüz felci, baş ağrısı, göğüs hastalıkları ve kuduz tedavisinde kullanılmış, bit kovucu, müshil, gaz giderici, uyku getirici ve parazit düşürücü olarak faydalanılmıştır. Hem yaşlılara hem de kâbus görenlere tavsiye edilmiştir. Kâbusnâme’de Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî’nin akıl sağlığını korumak için aftimûn tükettiği rivayet edilmiştir.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.). Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.115-117.

Tarihi

Saç benzeri gövdeleri vardır. Pamfilya ve Kapadokya’da yaygındır. İçildiğinde balgam ve kara safrayı aşağıdan temizler. Özellikle melankoli hastaları için uygundur. Gaz şikâyeti olanlar sirke, bal ve tuzla birlikte alır. DI 4-177.

Tanımı

Parazit bir bitkidir. Gövde ince ve çok dallı, sıklıkla kırmızımsı ya da mor renklidir. Çiçekler 3 ila 4 mm uzunluğunda, 5 parçalı, çoğunlukla sapsız, zaman zaman kısaca saplıdır. Öbek yoğun, 5 ila 10 mm çapında, küresel ve her birinin tabanında sivri bırahte bulunur. Çanak genellikle taç tüpünden kısadır, zaman zaman aynı uzunluktadır, loblar üçgensi, tepede sivri, zaman zaman mızraksı ve tepede sipsivri, taç lobları üçgensi, tepede sivri, nadiren sipsivri, çoğunlukla çan biçimindeki tüpten daha kısadır. Başçıklar sıklıkla mor uçludur. Pullar kaşıksı, tüpten daha kısa, saçaklıdır. Tohumlar yaklaşık 1 mm uzunluğundadır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tek ya da çok yıllık otlar ile çalıların üzerinde görülür. İzmit, Körfez ve Gebze ilçelerinde gözlemlenmiştir. Nisan ve ekim ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde cin saçı adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Süryanice yığılan anlamına gelir. Cinsin diğer bitkilere sarılarak bir yığın oluşturmasına işaret eder. Tür adı Antik Yunanca kekik üzerinde anlamına gelir. Türün genellikle konukçu olarak Thymus (kekik) türlerini tercih etmesine işaret eder.

Tıp

Karaciğeri ve safra kesesini etkileyen problemlerde kullanılır. Bitki iştah açıcı, gaz giderici, safra söktürücü, idrar söktürücü, hepatik, müshil ve iskorbüt hastalığı önleyicidir. Gövde kaynatılarak, idrar şikayetleri, böbrek, dalak ve karaciğer bozuklukları, sarılık, siyatik ve iskorbüt şikayetlerin tedavisinde kullanılır. Aynı zamanda bir antikanser ajanı ve gut için spesifik olarak bir üne sahiptir. Bitki hemoroit hastaları tarafından kullanılmamalıdır. Bitkiden homeopatik bir ilaç yapılır.

Fotoğrafları

Exit mobile version