Türk Uygarlığındaki yeri
İgde (اگده) bitkinin Türkçe karşılığıdır. Bu isim günümüzde Elaeagnus cinsi için kullanılmaktadır. Bu bitkinin güncel adı ise üvezdir. Öte yandan Halîmî Farsçadaki pustunk (پستانك) ile Türkçedeki igdenin aynı bitki olduğunu yazmıştır. Bu durumda en azından bir süre igde adının iki farklı bitki için kullanılmış olduğu olasılığı ortaya çıkmaktadır.
Metinlerimizde bitkinin Arapçadaki karşılığı olan gubeyrâ (غبيرا) da kullanılmıştır. Halîmî, sinced, igde ve pesteğin aynı bitki olduğunu tıbbi olarak kullanılan parçasının meyvesi olup gubeyrâ olarak adlandırıldığını belirtmiştir. Dioscorides, bağırsaklara faydalı olduğunu; Mansurî, kusmayı yatıştırdığını; Râzî, baş ağrısını giderdiğini ve alkol alınırken tüketildiğinde sarhoş olmayı geciktirdiğini;
Temimî, çiçeklerinin kokusunun kadınlarda cinsel arzuyu uyandırdığını, bu nedenle bu bitkinin çiçek açtığı dönemlerde kocaların karılarına dışarı çıkmayı yasakladıklarını; yapraklı dallarından başa taç yapıldığında kişinin çok mutlu olacağını; Bîrûnî, çiçeğini koklamanın soğuk algınlığına iyi geldiğini yazmıştır.
Bitki Anadolu’da, nezle, baş ağrısı ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılmış, kusma durdurucu ve öksürük giderici olarak faydalanılmıştır. Alkollü içkiler ile birlikte alındığında sarhoş olunmasını geç hale getirdiği belirtilmiş, Hacım Sultan’ın asâsının iğde ağacından olduğu aktarılmış, Âdem’in cennetten çıkarken Allah’ın yanına verdiği bitkilerden biri olduğuna inanılan igdenin rüyada görülmesi zenginlik olarak yorulmuş, ayrıca fal bakmak için de kullanılmıştır. Erkeğin spermi igde çiçeği ile dövülerek kadına yedirilirse, kadının o erkeğe aşık olacağı, ayrıca çiçeğinin kokusu kadınlarda cinsel isteği arttırdığı, çiçekle birlikte kadının yanına gidilirse kokusu nedeniyle kadın çiçeği taşıyana aşık olacağı, ağacın külünün de kadınlarda şehveti arttırdığı iddia edilmiştir.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.413-415.
Tanımı
Halihazırda bazı kaynaklarda Sorbus domestica adı ile geçmektedir. 15 ila 20 metre arasında boylanan yaprakları dökülücü bir ağaçtır. Gövde 1 metre çapa ulaşabilir. Gövde kabuğu kahverengi, genç bireylerde pürüzsüz, yaşlı bireylerde ise çatlaklıdır. Kış tomurcukları yeşil renkli ve yapışkan reçinelidir. Yapraklar 15 ila 25 cm uzunluğunda ve 13 ila 21 arası sayıda yaprakçıkla teleksidir. Yaprakçıklar 3 ila 6 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğinde, uçları kütçe sivri ve kenarları testere dişlidir. Çiçekler 13 ila 18 mm çapındadır ve bunlar 10 ila 14 cm çapa ulaşan kümeler halindedir. Taç yapraklar beş adet olup beyaz renklidir. Ercikler yirmi adet olup krem beyazı renklidir. Meyve 2 ila 3 cm uzunluğunda, yeşilimsi kahverengi ve sıklıkla güneş alan tarafları kırmızı bezelidir.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak Avrupa, kuzey Afrika ve Kafkasya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Bahçelerde görülür. Kandıra ilçesinde gözlemlenmiştir. Nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde üvez adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca kütük anlamına gelir. Bitkinin klasik çağda kerestesi için yetiştirilmesine işaret eder. Tür adı Latince evcil anlamına gelir. Türün bahçelerde yetiştirilmesine işaret eder.
Gıda
Meyveler tamamen olgunlaştıklarında tüketilebilir. Ayrıca meyve suyu, turşu ve reçel yapımında kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın