Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Lablâb (لبالب), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Çulluk Kapan Lügati’nde lablâb ile sarmaşığın aynı bitki olduğu ifade edilmiştir. Metinlerimizde lablâb kelimesi, ağaç sarmaşıgı (اغاج صارماشيقى) adı ile karşılanmıştır ancak bu hatalıdır. Lablâb kelimesi, Arapçada sarılıcı-tırmanıcı özelliğe sahip birden fazla bitkinin genel adıdır, ağaç sarmaşığı adı da bu bitkilerden örneğin Hedera helix’in karakterine oturmaktadır ancak C. arvensis hem otsu bir bitki olduğu hem de ağaçlara tırmanacak kadar boylu olmadığı için bu

isimle uyumlu değildir. Dioscorides, müshil etkisi olduğunu; Hûzâye, ateş vakalarında başvurulduğunu; Hem Hubeyş bin el-Hasan, hem de Gâfikî, bitkiyi kaynatmanın etkisini kaybetmesine neden olduğunu belirtmiştir. Lablâb Anadolu’da, kulak ağrısı, ağız rahatsızlıkları, sıtma, vücutta karıncalanma ve baş ağrısının tedavisinde kullanılmış, öksürük giderici olarak faydalanılmıştır.

Yaprakları sarmaşığa benzer ancak daha küçüktür. Çitler, bağlar ve tarlalarda yetişir. Yapraklarının suyu müshildir. DI 4-39.

Tanımı

Yapraklar sarmal, ok ucu biçimli, 2-5 cm uzunluğunda, almaşlı dizilişli ve 1 ila 3 cm uzunluğunda sapa sahiptir. Çiçekler trompet şekillidir, beyaz ya da solgun pembe rengindedir ve 5 adet koyu pembe ışınsal çizgi görülür. Meyveler açık kahverengidir. Her meyvede iki tohum vardır. 2 metreye kadar uzayabilir. Gösterişli çiçeklerine rağmen hızlı büyümesi ve diğer bölgeleri işgal etmesi nedeniyle pek ilgi görmez. Tohumlar Ağustos ve Ekim arasında olgunlaşır. Ortalama beş yüz elli tohum üretir. Bu tohumlar olgunlaştıktan sonra su, sıcaklık ve hayvan midesi gibi değişik ortamlarda canlı kalabilir. Göç eden kuşların midesinde altı gün boyunca canlı kaldıkları için, göçmen kuşlar vasıtasıyla dağılırlar. Tohumlar olgunlaştıklarında doğrudan dışarı ekilebilir. Çiçekler erseliktir. Hayatta kalma konusundaki başarısı nedeniyle dünyanın ‘en kötü işgalci’ on bitkisi içinde yer alır. -29 dereceye kadar dayanıklıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Her türden habitat alanında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde tarla sarmaşığı, mamıza, çadır çiçeği, leksiotu, hamıza, babootu, kaplumbağa otu, kuzu sarmaşığı ve tosbağaotu adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince küçük sarılıcı anlamına gelir. Cinsin bazı üyelerine mahsus olan diğer bitkilere sarılıcı karakterlerine işaret eder. Tür adı Latince ekili alan anlamına gelir. Türün habitat tercihine işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Europae agris” olarak belirtilmiştir.

Tıp

Yapraklarından yapılan çay örümcek ısırıklarına karşı kullanılır. Aynı zamanda çiçek ve yaprakları müshil işlevine sahiptir. Çiçeklerinden yapılan çay ateş düşürücüdür ve yaraları iyileştirmek için kullanılır. Kökü güçlü bir kusturucudur. Safra söktürücü, idrar söktürücü, müshildir. Köklerinden elde edilen su ateş tedavisinde kullanılır. Yapraklarından elde edilen çay örümcek ısırıklarına iyi gelir, ayrıca aşırı adet kanını azaltmakta kullanılır.