Trifolium pratense (Çayır gülü)

Trifolium pratense (Çayır gülü), Baklagiller ailesine bağlı Yonca cinsinden genellikle 20 ila 60 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövdeler dik ila yatık yükselicidir. Sitipüller yumurtamsı mızraksı ve serbest bölümleri aniden mukronat ya da ince uçludur. Yaprakçıklar 1,5 ila 3 cm uzunluğunda ve ters yumurtamsı ila genişçe eliptiktir. Çiçek durumu küresel ila yumurtamsı, 0,7 ila 2,2 cm çapında, sapsız ya da nadiren saplı ve genellikle indirgenmiş yaprakların sitipülleri ile involukrumludur. Çanak tüpsü çansı, 10 damarlı, tüylü ya da nadiren çıplak ve tüp boğazı halkalıdır. Taç kırmızımsı mor ila pembe, nadiren beyaz renkli ve 13 ila 18 mm uzunluğundadır. Dilimizde çayır gülü, kırmızı yonca, yonca ve çayır dutu adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Trifolium pratense doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. Çayır, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Latince üç yapraklı anlamına gelir. Cinsin yapraklarının çoğunlukla üç yaprakçıklı olmasına işaret eder. Epitet Latince çayır anlamına gelir. Türün habitat tercihine işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Trifolium pratense, flore monopetalo”dur.

Kullanımı#

Genç yaprakları salata ve çorbalarda kullanılmıştır. Ispanak gibi pişirilerek yenilmektedir. Çiçekler de çiğ ya da pişirilerek yenilmektedir. Çiçekleri taze iken ya da kurutularak çay elde edilmektedir. Yaprakların vanilyaya benzer aroması vardır ve kurutularak çeşitli hamur işlerine eklenmektedir. Fazla kullanımı kas ağrısı, baş ağrısı, mide bulantısı, vajinal kanama ve kanın yavaş pıhtılaşmasına neden olur. Toksik alkaloidler içerebileceği rapor edilmiştir.

Bitkisel çay olarak içilmektedir. Hindistan’da yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Alternatif tıpta öksürük, lenf sistemi sorunları ve çeşitli kanserlerin tedavisinde başvurulmuştur. Spazm çözücü, idrar söktürücü, öksürük giderici, yatıştırıcı, değiştirici, balgam söktürücü ve müshildir. Deri sıkıntılarına tedavi etmek amacıyla Arctium lappa ve Rumex crispus gibi arındırıcı bitkiler ile kullanılmıştır. Geleneksel olarak göğüs kanseri tedavisinde başvurulmuştur. Çiçek ve yapraklardaki flavonoidler östrojeniktir ve menopoz şikayetlerinin tedavisinde fayda sağlayabileceği rapor edilmiştir. Dahili olarak, bitki cilt şikayetlerinin (özellikle egzama ve sedef hastalığı), göğüs, yumurtalıklar ve lenfatik sistem kanseri, kronik dejeneratif hastalıklar, gut, boğmaca ve kuru öksürüklerin tedavisinde kullanılır.