Tilia tomentosa (Gümüşi ıhlamur)

Tilia tomentosa (Gümüşi ıhlamur), Ebegümecigiller ailesine bağlı Ihlamur cinsinden genellikle 20 ila 35 metre büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Genç bireylerde gövde gri renkli ve pürüzsüz iken zamanla çatlaklı hale gelir. Yapraklar almaşlı dizilişli, yuvarlak ila üçgensi yumurtamsı, 4 ila 13 cm uzunluğunda ve genişliğinde, 2,5 ila 4 cm uzunluğunda saplı, yeşil renkli ve çoğunlukla üst yüzeyi tüysüz iken alt yüzeyi beyaz tüylerle kaba tüylü, kenarları kabaca tırtıklıdır. Çiçekler soluk sarı renkli, erselik, 3 ila 10 arası çiçekten oluşan salkımlar halindedir. Bunlar soluk yeşil renkli yapraksı bırahtelidir ve güçlü kokuludur. Meyve fındık benzeri formda ve 8 ila 10 mm uzunluğundadır. Dilimizde gümüşi ıhlamur adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Balkanlar, Ukrayna ve Türkiye’de yayılış gösterir ancak günümüzde Avrupa’ya da dağılmıştır. Ormanlık alanlar, çalılıklar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1500 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca Ulmus ve Populus nigra ile benzer bir köke sahiptir ve geniş yapraklı anlamını vermektedir. Bu bağlamda ıhlamur yapraklarının dairesel biçimlerine işaret etmektedir. Dilimizdeki ıhlamur kelimesi Antik Yunanca orijinlidir. Epitet Latince kaba tüylü anlamına gelir. Açık bir şekilde türün yapraklarının arka yüzeyinin ayırt edici biçimde tüyle kaplı olmasına işaret eder.

Kullanımı#

Genç yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Yapraklar kurutularak çeşni olarak kullanılmaktadır. Ayrıca çiçeklerinden çay elde edilmektedir. Meyve ve çiçekleri öğütülerek çikolata ikamesi olarak tüketilmektedir.

Çiçek ve bırahteler öksürük, soğuk algınlığı, grip ve öksürük vakalarında kullanılmıştır. Bunun yanında demlenmiş çiçekleri spazm çözücü, terletici ve yatıştırıcıdır. Ayrıca bronşit, karın ağrısı tedavisinde kullanılır. Equisetum telmateia üst bölümleri; Malus sylvestris yaprakları; Plantago major yaprakları; Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek bal ile birlikte içilerek rahim bozuklukları ve çocukların yatak ıslatmaları vakalarında kullanılır. Tanacetum parthenium çiçek başları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde boğaz ağrısı ve aphonia tedavisinde etkilidir. Mentha spicata üst bölümleri ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde mide bulantısı ve karın ağrısında etkilidir. Cydonia oblonga yaprakları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde soğuk algınlığı ve öksürük tedavisinde etkilidir. Alcea setosa yaprakları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde solunum sistemi bozuklukları ve öksürük tedavisinde etkilidir.

Tarihi#

Ihlâmûr (اخالمور), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan flamouri (φλαμούρι)’den muharreftir. Ahşap alet yapımında kullanılan bitkiye sinir hastalıklarının tedavisinde de başvurulmuştur. Gerek Anadolu’nun doğal bitkisi olması, gerek belirgin bir kokusunun olması, gerekse günümüzde tıbbi bakımdan oldukça değerli olarak kabul görmesine rağmen, ıhlâmûrun Antikçağ ve Ortaçağ metinlerinde nadiren anılmış olmasını izah edemiyoruz. Ihlâmûr hakkında yazan bizim tespit edebildiğimiz tek kaynak Plinius’tur. Onun da yazdıkları kabuğun kullanımı ile sınırlıdır ve genel itibariyle tanımı da sorunludur.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.409.