Tanacetum vulgare (Solucanotu)

Tanacetum vulgare (Solucanotu), Papatyagiller ailesine bağlı Pireotu cinsinden genellikle 40 ila 150 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde 1 ya da 2 adet, kalın, hafif kırmızı, dik, genelde pürüzsüz ve tepeye doğru dallıdır. Yapraklar almaşlı dizilişli, 10 ila 15 cm uzunluğunda, teleksi loblu, merkezden bölünmüş yedi çift bölümlüdür (bunlar kendi aralarında yeniden bölünerek eğrelti otunu andırır). Taban yaprakları kısa süre sonra solmaktadır. Kömeçler 20 ila 200 adettir. İnvolukrum yarı küresel ve 5 ila 10 mm çapındaır. Çiçek tablası dışbükey ile koniksidir. Filariler şeritsi mızraksıdır. Dilsi çiçekçikler mevcut değildir. Tüpsü çiçekçikler diş ive 20 adet olup taç sarı renklidir. Kapçık 1 ila 2 mm uzunluğunda, 4 ya da 5 kabarık çizgili, salgılı benekli ve kahverengidir. Sorguç taçsı olup 0,2 ila 0,4 mm uzunluğundadır. Kokusu Cinnamomum camphora (kafur ağacı) ve Salvia rosmarinus (biberiye)’e benzer. Dilimizde solucanotu ve yaygın pireotu adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösteri ancak günümüzde Amerika ve Avustralya kıtalarında da doğallamıştır. Çalılık, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Latince ölümsüz anlamına gelir. Bitkilerin zorlu koşulları tolere edebilmelerine işaret eder. Bu sıfat, koparıldıktan sonra uzun süre canlılığını koruyan çiçekler için de kullanılır. Ayrıca Antikçağ’da bu bitkilerden elde edilen suyun ab-ı hayat/ölümsüzlük suyu olduğuna da inanılırdı. Cinse bağlı Tanacetum vulgare antikçağda mumyalama işleminde kullanılmıştır, bu bağlantı etimolojik kökene dair daha güçlü bir ayrıntıdır. Son olarak, tanrıların sakisi olan Ganimedes, onların içkilerine Tanacetum vulgare parçaları atarak ölümsüzlüklerini korumalarını sağlardı. Epitet Antik Yunanca yaygın anlamına gelir. Türün, cins özelinde dağılım alanının genişliğine işaret eder.

Kullanımı#

Genç yaprakçıklar çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Çeşitli yemeklere çeşni olarak eklenmiştir. Yapraklarından çay elde edilmektedir. Böcek kovucudur ve bu nedenle tabut ya da kefenlerin içine konmuştur. Etlerin uzun süre bozulmamasını sağlamak için de yaprakları kullanılırdı. Sinekleri engellemek için pencerelere asılmıştır. Aynı şekilde karıncaları uzaklaştırmak için geçtikleri yollara ve güveleri uzaklaştırmak için de elbiselerin arasına bırakılır. Bitkiden altın sarısı, sürgünlerden yeşil renkli boya elde edilir. Böcek kovucu özelliği nedeniyle süs bitkisi ve sebzelerin yanına dikilir.

Bağırsak paraziti, romatizma, sindirim sorunu, ateş, yaralanma ve kızamık tedavisinde başvurulmuştur. Bunun yanında yaprakları ve çiçek başları parazit düşürücü, spazm çözücü, gaz giderici, adet akışı teşvik edici, uyarıcı ve toniktir. Yapraklar demlenerek adet düzensizliklerinde kullanılmaktadır. Yüksek dozda düşüğe neden olur. Çeşitli cilt sorunlarında lapa halinde uygulanır. Aşırı miktarda alınırsa yaprak ve çiçekler zehirlidir, karaciğer ve beyin hasarına neden olur. Dahili olarak kullanılması önerilmemektedir. Hamileler uzak durmalıdır. Yapraklarından elde edilen yağ zehirlidir ve doz aşımı hayli tehlikelidir.