Solanum lycopersicum (Domates)

Solanum lycopersicum (Domates), Patlıcangiller ailesine bağlı İtüzümü cinsinden genellikle 50 ila 150 cm büyüyebilen dik ya da sarılıcı ve tek yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Orta ya da yoğun düzeyde havlı olup tüyler basit ve salgılı ya da salgısızdır. Yapraklar 2 ila 10 cm uzunluğunda saplıdır. Yaprak ayası bileşik, eliptik, 10 ila 30 cm uzunluğunda, 5 ila 25 cm genişliğindedir. Kenarları 3 ila 5 çift yaprakçığa bölünmüş, yaprakçık kenarları dişli ve tabanları kesik ila yüreksidir. Çiçek durumu yanal, koltuklarda, basit ya da nadiren çatallı, en çok 10 cm uzunluğunda ve 4 ila 15 adet çiçeklidir. Çiçek sapı ortaya yakın bölümde kemerli ve çiçek zamanı 0,5 ila 2 cm iken meyve zamanı 3 cm uzunluğundadır.

Çiçekler simetriktir. Çanak genişlemiş, dikensiz, 5 ila 25 mm uzunluğunda, 5 ila 7 adet loblu ve mızraksı sipsivri uçludur. Taç sarı renkli, beşgen ila yıldızsı ve 1 ila 3 cm çapındadır. Erciklerin uzunluğu eşit, başçıklar dar ve yumurtalık çıplak ya da salgılı kısa havlıdır. Meyve üzümsü formda, genellikle kırmızı, sarı ya da turuncu renkli, küresel ila elipsoit ya da ters yumurtamsı, 1,5 ila 12 cm çapında ve çıplaktır. Tohumlar soluk kahverengi, düz, 2 ila 4 mm uzunluğunda, 1,5 ila 2 mm genişliğinde ve havlıdır. Dilimizde domates adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Solanum lycopersicum doğal olarak Peru’da yayılış gösterir. Ancak mutfak değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. Bahçe, tarla, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülmektedir. Umumiyetle mart ve kasım ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1200 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Latince teskin edici anlamına gelir. Cinsin sedatif etkilerine işaret eder. Epitet Antik Yunanca kurt şeftalisi anlamına gelir. Alman mitolojinde yer alan kurt adamların bu bitkinin meyvelerine benzer bir meyveyi tüketerek kurt adama dönüştüklerine yönelik inanışa işaret eder.

Kullanımı#

Meyvesi çiğ ya da pişirilerek yenilmektedir. Meşhur bir mutfak sebzesidir. Salata, salça, çorba ve yemek yapımında kullanılmaktadır. Yeşil bölümleri zehirlidir. Meyve özü cildi yıkamak için kullanılmıştır. Meyve dilimlenerek yakın ve güneş yanıklarına uygulanır. Kök kaynatılarak diş ağrısı tedavisinde başvurulmuştur. Kabuğu kalp krizine karşı koruma sağlar. Homeopatik etkilidir. Ayrıca romatizma ve şiddetli baş ağrısının tedavisinde kullanılmaktadır. Böcek kovucu etkisi nedeniyle diğer bitkilerin yanına dikilmektedir. Tohumlarından elde edilen yağ sabun yapımında kullanılmaktadır. Yaprakları böcek öldürücüdür.