Salvia aethiopis (Habeş adaçayı)

Salvia aethiopis (Habeş adaçayı), Ballıbabagiller ailesine bağlı Adaçayı cinsinden iki ya da çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde dik, sağlam yapılı, dört köşeli, 25 ila 60 cm uzunluğunda, salgısız yünlü, tüyler alt bölümde daha yoğun ve sapsız salgılıdır. Yapraklar basit, çoğunlukla tabanda, yumurtamsı eliptik ila dikdörtgensi, 10 ila 20 cm uzunluğunda, 5 ila 9 cm genişliğinde, yünlü, buruşuk ve kenarları kemiriklidir. Yaprak sapı 4 ila 9 cm uzunluğundadır. Çiçek kurulu genişçe dallı ve çok çiçeklidir. Çiçek halkaları 4 ila 6 arası sayıda çiçeklidir. Bırahte genişçe ters yumurtamsı, 12 ila 15 mm uzunluğunda ve seyrekçe cılız tüylüdür. Çanak tüpsü yumurtamsı, 12 mm uzunluğunda, yoğun biçimde yünlüdür. Taç beyaz renkli ve sıklıkla soluk sarı dudaklıdır. Dilimizde habeş adaçayı adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa ile Orta Asya arasında kalan bölgede yayılış gösterir. Ancak günümüzde Amerika kıtasına da dağılmıştır. Stepler, yamaçlar, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda Körfez ve Karamürsel ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Latince iyileştirici anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin tıbbi özelliklerine işaret etmektedir. Epitet Antik Yunanca yanık yüzlü anlamına gelir. Bitki için önerilen Habeş adaçayının nedeni açık değildir. Her ne kadar aethiopis kelimesi zenci Afrikalıları ve elbette Habeşlileri tanımlamak için kullanılmış olsa da Davis’in verdiği dağılım haritasına göre bitki Habeşistan’da görülmüyor. Bitkinin ikili adlandırma öncesi adı “Aethiopis foliis sinuosis”tir. Bitkiden bu ad ile bahseden ilk kişi Dioscorides’tir ve bitkinin Messenia ve Ida’da yaygın olarak görüldüğünü kaydeder. Bu durumda bitkiyi Habeşistan ile anması pek olası gözükmüyor. İşin doğrusu, bizce, bitkinin köklerinin kuruduklarında siyah rengine dönmesi ile ilgilidir.

Tarihi#

Yaprakları sığırkuyruğu yapraklarına benzer, kaba ve kalın olup tabanda rozet halindedir. Gövde dört köşeli, kalın ve çok dallıdır. Tohumlar bakla büyüklüğündedir. Anakökten çıkan çok sayıda kök vardır ve yapışkandır. Bunlar kurudukça siyahlaşır ve boynuz gibi sertleşir. Messenia ve İda dağında yaygındır. Kök kaynatılıp içildiğinde siyatik, zatülcenp, kan tükürme ve soluk borusu sertleşmesine iyi gelir. Balla pastil yapılarak da alınır. DI 4-104.