Onobrychis caput-galli (Pıtrak korunga)

Onobrychis caput-galli (Pıtrak korunga), Baklagiller ailesine bağlı Korunga cinsinden genellikle 10 ila 50 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde dallı ve yatık ila diktir. Yapraklar almaşlı dizilişli olup 5 ila 9 çift şeritsi dikdörtgensi yaprakçıktan oluşur. Çiçek sapı genellikle yapraklardan daha kısadır ve 2,5 ila 5,5 cm uzunluğundadır. Çiçek kurulu 2 ila 5 arası çiçek taşır. Çanak 4 ila 6 mm uzunluğundadır. Taç pembe ya pembemsi leylak renklidir. Bayrakçık 4 ila 6 mm uzunluğunda, kanatçıklar 3,5 ila 5 mm uzunluğunda, kayıkçık 4 ila 6 mm uzunluğundadır. Meyve sert ve kendi kendine açılmamakta olup 7 ila 10 mm uzunluğunda ve 7 ila 10 mm genişliğindedir. Dilimizde pıtrak korunga adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. Kayalık yamaçlar, yol kenarı ve tarlalarda görülmektedir. Umumiyetle nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda Gebze ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca eşek yemi anlamına gelir. İlk defa Dioscorides tarafından kullanılmıştır ve cinsin diğer otçul hayvanlar tarafından tercih edilmemesine rağmen eşekler tarafından iştahla tüketilmesine işaret eder. Epitet Latince horoz başı anlamına gelir ve açık bir şekilde türün meyve yapısına işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri#

Unûburûhîs (انوبروخيس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan onobrukhis (ὀνοβρυχίς)’ten muharreftir. Dioscorides, ağrılı idrar vakalarında kullanılmış ve terletici olarak yararlanılmıştır. Galen, bu kullanımlara bitkinin şişlik giderici etkisi olduğunu da eklemiştir. Tahrip edilmiş alanlar ve nemli bölgelerde yetiştiği, yapraklarının mercümek yaprağına benzediği kaydedilen kırmızı çiçekli bitkilere Anadolu’da, iltihap giderici, idrar söktürücü ve terletici etkileri nedeniyle başvurulmuştur.

Yaprakları mercimeğe benzer ancak daha uzundur. Kökü küçük, çiçekleri kırmızı renklidir. Sulak alanlarda ve nadasa bırakılan tarlalarda yetişir. Öğütülerek uygulanırsa şişlikleri dağıtır. Ayrıca şarapla içilirse idrar güçlüğünü tedavi eder, zeytinyağı ile sürülürse terleticidir. DI 3-153.

Bu maddeye Onobrychis viciifolia taksonu da dahildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.685.