Lotus corniculatus (Gazelboynuzu)

Lotus corniculatus (Gazelboynuzu), Baklagiller ailesine bağlı Gazalboynuzu cinsinden genellikle 30 ila 50 cm büyüyebilen, çıplak ila havlı çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövdeler yatık, yükselici ya da dik, sitolonsuz ve katıdır. Ana gövdedeki yaprakçıklar mızraksı, ters mızraksı ya da ters yumurtamsı, belirgin yanal damarlardan yoksun ve çeşitli boylardadır. Çiçek durumu 1 ila 7 adet çiçekli ve çiçek durumu sapı destekleyici yapraklardan çok daha uzundur. Bırahte genellikle üç adet, dar, kısa ve çanakla aynı uzunluktadır. Çiçekler 7 ila 15 mm uzunluğundadır. Çanak neredeyse çansıdır. Taç çanağın iki katı uzunluğunda, sarı ila altın sarısı renkli ve sıklıkla kururken yeşil ya da kırmızı renklidir. Bayrakçık, kanatçık ve kayıkçıktan daha uzundur ve sıklıkla kırmızı damarlıdır. Bitkinin arka taç yaprağının yukarı kalkık olması böceklerin konması için kolaylık sağlar ve tozlaşmayı arttırır. Çiçekler zamanla turuncuya dönebilir ve bazen kırmızı çizgiler görülebilir. Meyve 2,5 cm uzunluğunda, ince, morumsu kahverengi renklidir. Dilimizde gazel boynuzu, sepik ve şerpik adları ile bilinmektedir.

Anahtar#

1. Üst yaprakçıklar ters yumurtamsı, uçta küt ya da sivri çıkıntılı; çiçek durumu 2-7 çiçekli; çiçekler 8-15 mm; gövdeler sağlam

2. Gövdeler en çok 20 cm uzunluğunda; yaprakçıklar küçük, en çok 7×3 mm uzunluğunda, genellikle yoğun biçimde tüylü; çiçek durumu 2-4 çiçekli; çiçekler 8-11 mm var. alpinus

2. Gövdeler en çok 20 cmden daha uzun; yaprakçıklar iri, genellikle seyrek biçimde tüylü ya da çıplak; çiçek durumu 4-7 çiçekli; çiçekler 10-15 mm var. corniculatus

1. Üst yaprakçıklar darca dikdörtgensi ya da ters mızraksı, uçta sıklıkla sipsivri; çiçek durumu 1-3 çiçekli; çiçekler 7-10 mm; gövdeler ince var. tenuifolius

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrasya ve Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. Her türden habitat alanında görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adının etimolojisi açık değildir. Lotus Antikçağda çok sayıda bitkinin ortak adıdır ve bunların içinde Lotus corniculatus (gazel boynuzu) da mevcuttur. Örneğin Plinius bir hünnap türü olan Zizyphus lotus’un adını lotus olarak aktarmaktadır. Yine bir nilüfer türü olan Nelumbo nucifera, günümüzde de lotus çiçeği adı ile bilinmektedir. Plinius’a göre gerçek lotus, Zizyphus lotus türüdür. Bölgenin misafirperverliği ile ünlü halkı da lotus yiyenler olarak bilinir. Lotus yiyenler ile ilgili Homer’in Odisseus’un adlı eserinde de bilgi mevcuttur. Aynı aileye bağlı Melilotus officinalis (kokulu yonca) türü de antikçağ da lotus adı ile bilinmekteydi ve bilimsel adında da lotus kelimesi korunmuştur. Özetle Roma’da meyvesi hoş kokulu ve tatlı olan meyvelerin lotus olarak anılması sıradandır. Örneğin Celtis australis (çitlembik) de lotus olarak bilinir. Epitet Latince boynuz gibi anlamına gelir. Türün meyve yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Trifolium corniculatum”dur.

Gıda#

Yem bitkisi olarak yetiştirilir. Küçük oranda siyanür içerir ancak bu insanlar için zararlı değildir. Aşırı miktarda kullanımı solunum yetmezliğine hatta ölüme neden olabilir. Çiçeklerinden turuncu sarı boya elde edilmektedir.

Tıp#

İnce bağırsağın protein emilimini arttırır. Ayrıca yatıştırıcı olarak kullanılmıştır. Az miktarda hidrojen siyanürün solunumu uyarması ve sindirimi iyileştirdiği gösterilmiştir; ayrıca kanser tedavisinde de yararlı olduğu iddia edilmektedir. Spazm çözücü, sakinleştirici, iltihap giderici, kardiyotonik, gaz giderici, ateş düşürücü, hipoglisemi ve parazit düşürücüdür.