Lithospermum officinale (Taşkesen)

Lithospermum officinale (Taşkesen), Hodangiller ailesine bağlı Taşkesen cinsinden genellikle 60 ila 80 cm boylanabilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde genellikle tek ve diktir. Yapraklar sapsız, mızraksı ila yumurtamsı mızraksı, yanal damarlı ve 3 ila 8 cm uzunluğunda ve 0,5 ila 1,5 cm genişliğindedir. Tabanda kaması ila daralıcı, tepede kısaca sipsivridir. Çiçek kurulu üst gövdelerde ve dallarda bulunur ve meyve zamanı 15 cm kadar boylanabilir. Bırahte yapraklara benzer ancak daha küçüktür. Çiçekler 4 ila 6 mm uzunluğunda, soluk sarı ila beyaz renkli ve huni biçimlidir. Meyve 4 adet parlak beyaz renkli fındıkçık taşır. Bunlar 3 ila 4 mm uzunluğundadır ve kış boyunca kalırlar. Dilimizde taşkesen adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasına da dağılmıştır. Tarlalar, dere kıyıları ve çayırlarda görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda Kandıra ve Kartepe ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca taş tohum anlamına gelir ve bu bağlamda tohumların sert yapısına dikkat çekilmektedir. Ancak özellikle bazı türlerin geleneksel olarak taş düşürücü olarak kullanıldığını söyleyelim. Atfın diüretik etkiye olması bizce daha mantıklıdır. Epitet Latince tedavi edici anlamına gelir. Epitet, geleneksel olarak tıbbi özellikleri meşhur olan bitkiler için tercih edilir. Bu terim, bitkinin özellikle tıbbi amaçlarla kullanılması nedeniyle aktar, eczane, hastane, vb. yerlerde satılmasını vurgulamaktadır.

Kullanımı#

Yapraklarından çay elde edilmektedir. Erken dönemde köklerinden elde edilen mor boya makyaj amaçlı kullanılmaktadır. Yapraklar yatıştırıcı, tohumları idrar söktürücü, taş düşürücü, ateş düşürücü ve iltihap gidericidir. Kök temizleyicidir. Ayrıca kök ve gövde kaynatılarak çiçek hastalarına tükettirilmiştir. Lapa halinde yanıkların üzerine sarılmıştır.

Tarihi#

Tohumlarının sertliği nedeniyle Heracleia (Herkül) adı ile bilinir. Yaprakları zeytine benzer ancak daha uzun, daha geniş ve daha yumuşaktır. Tabana yakın yapraklar rozet oluşturur. Gövde dik, ince, katı ve odunsudur. Dalların ucunda taşa benzer, yuvarlak ve fiğ büyüklüğünde tohumlar vardır. Engebeli araziler ve yüksek rakımlarda yetişir. Tohumlar beyaz şarapla içildiğinde idrar söktürücüdür ve taşları kırar. DI 3-141.