Iris versicolor (Mavi süsen)

Iris foetidissima (Kokar süsen), Süsengiller ailesine bağlı Süsen cinsinden her dem yeşil ve genellikle 30 ila 90 cm büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Rizomlar soluk pembemsi beyaz renkli, dallı, büyük kümeler halinde, 1 ila 2,5 cm çapında ve eski yaprak kalıntıları tarafından örtülmüştür. Gövdeler 1 ya da dallı, katı ve 20 ila 60 cm uzunluğundadır. Yapraklar yeşil ila grimsi yeşil renkli, sıklıkla tabanda morumsu lekeli, belirgin biçimde damarlı, kılıç formunda, 10 ila 80 cm uzunluğunda ve 1 ila 3 cm genişliğindedir. Gövde yaprakları 1 ya da 2 adet, şeritsi mızraksı ve nadiren gövdeye eşit uzunluktadır. Çiçek durumu kompakt ve 2 ila 4 adet çiçeklidir. Çiçek örtüsü menekşe mavi ila nadiren beyaz renklidir. Çanak yapraklar yumurtamsı ila böbreksi, 4 ila 7 cm uzunluğunda ve 2 ila 4 cm genişliğindedir. Çanak yapraklar mızraksı ila dikdörtgensi mızraksı, 2 ila 5 cm uzunluğunda, 0,5 ila 2 cm genişliğinde ve çanak yapraklardan çok daha kısadır. Kapsül sıklıkla kış boyunca kalıcı, yumurtamsı ila dikdörtgensi elipsoit ve belirgin biçimde gagalıdır. Tohumlar koyu kahverengidir. Dilimizde mavi süsen adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Kuzey Amerika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Avrupa ve Asya’da yer yer doğallaşmıştır. Mezarlıklar ve bahçelerde görülmektedir. Umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını Iris’ten almıştır. Hesiodos, Iris’in gökkuşağını simgelediğini, bu nedenle yer ile gök ya da diğer bir deyişle tanrılar ile insanların arasında bir köprü görevi gördüğünü kaydetmektedir. Doğallıkla Iris, tıpkı Hermes gibi tanrıların habercisidir. Çoğunlukla Hera’nın sürdüğü at arabasının arkasında oturur bir biçimde resmedilmiş olan İris, birçok primitif kavimde görülen, gökkuşağının cennetle yeryüzü arasında bir iletişim görevi üstlendiği yönündeki inanışın kişiselleştirilmiş halidir. Çiçeklerinin yoğun renk varyasyonuna sahip olması nedeniyle gökkuşağı ile ilişkilendirmiştir. Epitet Latince çeşitli renklerde anlamına gelir. Bitkinin çiçeklerinin, Iris cinsinde yaygın olarak görülen çeşitli renkler sergilemesine işaret etmektedir.

Kullanımı#

Yaprak ve kökler zehirli olup tüketilmesi halinde mide ve bağırsaklara ciddi zararlar vermektedir. Kök mide bulantısı, kusma, kolik ve müshil gibi etkiler göstermektedir. Ayrıca bitki bazı otçul hayvanlar için ölümcüldür.

Öte yandan bitkinin Amerika yerlileri tarafından geleneksel tıpta yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Buna göre kökleri iltihap giderici, müshil, safra söktürücü, terletici, idrar söktürücü, kusturucu ve salya salgılatıcı olarak kullanılmıştır. Haricen sedef, uçuk ve artrit tedavisinde önerilmiştir. Bunun yanında çeşitli cilt sorunları, yaralar ve romatizmalı eklemlere uygulanmıştır.