Heracleum platytaenium (Öğrek otu)

Heracleum platytaenium (Öğrek otu), Maydanozgiller ailesine bağlı Öğrekotu cinsinden 1 ila 2 metre büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Bitki güçlü biçimde aromatiktir. Gövde kalındır, 2 cm. çapa ulaşabilir, derince oluklu ve kıllı ya da ülgerlidir. Alt yapraklar üçlü, üç bölümü ya da lobludur. Yaprak ayası 25 cm uzunluğunda, tüysüz ila üst bölümde az pürüzlü ve alt bölümde gri kaba tüylüdür. Yaprakçıklar kısaca loblu, loblar genişçe yumurtamsı ya da yuvarlak ve dişlidir. Üst gövde yaprakları hayli geniş, şişik, kesik ila az girintili ve dişli kılıflıdır. 3 ila 18 cm uzunluğunda, az pürüzlü ila kıllı, eşit olmayan 25 ila 80 arası kol görülür. İkincil bırahte şeritsi mızraksıdır. Çiçekler beyaz renklidir. Meyve genişçe ters yumurtamsı ila neredeyse dairesel, 8 ila 14 mm uzunluğunda ve 6 ila 11 mm genişliğinde, sıklıkla derin girintili, kısaca kıllı, kısa kıllı ya da tüysüzcedir. Çiğ olarak tüketilmiştir. Ayrıca turşusu yapılmaktadır. Kanserojen, mutajenik ve fototoksik özelliklere sahip olabilir. Dilimizde öğrekotu, kekrer, romati, yabanlahanası, hometi, halvanotu, halvan, tavşancıl, kamşam ve çağan adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Türkiye’nin kuzey ve batı bölgelerinde yayılış gösterir. Bu tür ile ilgili Yunanistan’dan da kayıt bildirilmiş olup, endemik statüsü şüphelidir. Ormanlık alanlar, kayalık yamaçlar ve dere kenarlarında görülmektedir. Umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1500 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe, Gölcük ve Başiskele ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını tanrı Jüpiter ile ölümlü Alcmene’nin oğlu olan ve bu nedenle yarı tanrı kabul edilen Hercules’den (Ἡρακλῆς) almaktadır. Roma yazınında Hercules olarak geçen karakter, Hellen mitolojisinde bahsedilen Heracles’in karşılığıdır. Cinse ait bazı üyeler 2 metreye aşan boya sahiptirler, bu nedenle bitkinin boyutu ile Hercules arasında bir bağlantı kurulmuştur. Diğer bir neden ise; bitkinin iyileştirici özelliklerinin ilk defa Hercules tarafından keşfedildiğine yönelik inanıştır. Antikçağ yazınında bitki, tedavi edici özellikleri ile meşhur olan bitkiler (panacea) arasında sayılmaktadır. Plinius, her ne kadar modern literatürde bu isimle anılmıyor olsa da, adını Hercules’den alan üç bitkiyi daha zikreder. İlki bir ballıbaba türüdür ancak bunun hangi bitki olduğu bugün bilinmemektedir.

İkincisi; Heracleon siderion olarak bilinen, sulak yerlerin yakınlarında yetişen ve kılıç ya da mızrakla alınan yaraları iyileştirmede oldukça etkili olan bir bitkidir. Bu bitkinin dağ ıtırı (Geranium robertianum) olduğu düşünülmektedir. Sonuncusu ise banotudur (Hyoscyamus). Çeşitli faydalarının yanı sıra delilik ve vertigoya neden olan bir bitkidir. Origanum vulgare türü de heraclium adıyla bilinmektedir. Epitet Antik Yunanca düz şeritli anlamına gelir. Pierre Edmond Boissier’in özgün tanımında epitet tercihi ile ilgili detay mevcut değildir. Gövde boyunca uzanan dikey çizgilere işaret ediyor olması olasıdır.