Euphorbia chamaesyce (Şebrem)

Euphorbia chamaesyce (Şebrem), Sütleğengiller ailesine bağlı Sütleğen cinsinden yatık gövdeleri genellikle 45 cm uzayabilen tek yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Çoğunlukla tabandan çok dallıdır. Yapraklar asimetrik, oval şekilli, 1 cm uzunluğunda ve karşılıklı çiftler halindedir. Kulakçık şeritsi ipliksi ve 1 mm uzunluğundadır. Çiçekler oldukça küçük ve 4 yeşilimsi beyaz taç yapraklıdır. Meyve 2 mm çapındadır. Tohumlar yumurtamsı, dört köşeli, 1 ya da 2 mm uzunluğunda ve soluk gri renklidir. Dilimizde şebrem adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ve Batı Asya’da yayılış gösterir. Ancak günümüzde Avrupa’ya da dağılmıştır. Tahrip edilmiş araziler, kayalık yamaçlar ve sulak alanlarında civarında görülmektedir. Umumiyetle mayıs ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda Gebze ve Karamürsel ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins Euphorbus’a adanmıştır. Antonius Musa’nın kardeşidir ve Moritanya kralı Juba’nın hekimidir. Atlas dağlarında keşfettiği bir sukulent türünün laksatif etkilerini yazmıştır. Bu nedenle kral tarafından bu sütleğene onun adı verilmiştir. Epitet Antik Yunanca yer inciri anlamına gelir ve bu bağlamda türün küçük meyvelerinin incir ağacının (Ficus carica) meyvesini andırmasına işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri#

Hâmâsûkî (خاماسوقي), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan khamaisuke (χαμαισύκη)’den muharreftir ve yer encîri/bodur encîr anlamını verir. Metinlerimizde buna muhalif olarak tağ encîri (طاغ انجيري) ismi de kullanılmıştır. Bitkinin encîr ile hiçbir ilgisi yoktur. Ancak meyveleri encîr meyvesinin minyatürü gibidir. İbnü’l-Baytâr, bitkiye ilk defa Huneyn bin İshak’ın tag encîri adını verdiğini ancak bunun bir tercüme hatası olduğunu kaydetmiştir.

Dioscorides, bağırsak şikâyetleri, siğil, akrep sokması, göz rahatsızlıkları, rahim ağrısı ve ayrıca ödem vakalarında kullanıldığını yazmıştır. Dört parmak uzunluğunda, budaklı ve yapraklarının mercümek yapraklarına benzediği belirtilen bitki Anadolu’da, siğil, göz rahatsızlıkları, rahim ağrısı ve akrep sokması vakalarında kullanılmıştır.

Dört parmak uzunluğundaki dalları daire halinde tabana yayılmış ve sütlü usare ile dolu olan bir bitkidir. Meyvesi Euphorbia peplus meyvesine benzer. Şarapla ezilen dalları rahim bölgesindeki ağrıları dindirir. Bunun yanında sıvanırsa şişlik ve siğillere iyi gelir. Özellikle kaynatılarak yenirse bağırsakları rahatlatır. Usaresi sürüldüğünde akrep sokanlarda yardım eder. Ayrıca gözle ilgili şikâyetlerde başvurulur. Kayalık ve kuru arazilerde yetişir. DI 4-169.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.360.