Eryngium maritimum (Kum boğadikeni)

Eryngium maritimum (Kum boğadikeni), Maydanozgiller ailesine bağlı Boğadikeni cinsinden 20 ila 35 cm büyüyebilen, çıplak ve genellikle küme oluşturan çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Kök sistemi hayli gelişmiştir ve bu sayede su depolayarak uzun kurak dönemleri atlatır. Kök ayrıca bitki deniz kumları tarafından gömüldüğünde düğümlerinden rizom benzeri bir yapı oluşturur, böylece bitkinin büyüme mevsiminde hayatta kalabilmesi için çok yıllık tomurcukları zemin yüzeyine yaklaştırır. Parlak mavi yeşil renklidir. Gövde güçlü ve çok dallıdır. Yapraklar sert, dikenli ve derimsidir. Taban yaprakları çiçeklenme zamanı kalıcıdır. Bunlar 5 ila 15 cm uzunluğunda, başlangıçta dürülmüş, elsi üç loblu ve neredeyse dairesel, tabanda kesik ya da yüreksidir. Gövde yaprakları benzerdir ancak sapsız ve daha küçüktür. Yaprakların kenarları kıkırdaklıdır ve iki yüzeyinde de morumsu damarlar görülmektedir. Çiçekler mavi yeşil renklidir. 1,5 ila 2,5 cm uzunluğunda 3 ila 15 arası çiçek başı görülür. Bırahte 5 adet, yumurtamsı ve dikenli uçlu dişlidir. İkincil bırahteler çiçeklerden daha uzundur. Çanak yapraklar 4 ila 5 mm uzunluğunda ve taç yapraklardan daha uzundur. Meyve 1,3 ila 1,5 cm çapındadır. Dilimizde deniz boğadikeni ve kum boğadikeni adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa kıyılarında yayılış gösterir ancak sahillerin tahrip edilmesine bağlı olarak bazı bölgelerdeki popülasyonları yok olmuştur. Deniz kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 10 metreye kadar olan rakımlarda Kandıra ilçesinde gözlemlemek mümkündür. Çiçek zamanı turizm sezonu ile örtüştüğünden yoğun insan faaliyeti baskısı altındadır.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca boğadikeni anlamına gelir. Kelime Antik Yunanca kirpi kelimesinden gelir ve bu bağlamda bitkilerin dikenli yapısına işaret eder. Diğer bir seçenek ise yine Antik Yunanca geviş getirmek anlamına geldiği yönündedir. Bu da bitkilerin hayvanlarda gaz giderici özelliğine işaret etmektedir. Epitet Latince denize yakın anlamına gelir ve açık bir şekilde türün yayılış alanına işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat ad Europae littora arenosa maritima” olarak belirtilmiştir.

Kullanımı#

Genç sürgünler ve kök pişirilerek tüketilebilir. Besleyicidir. Nazardan korunmak için evlerin kapısına asılır. Bitkinin gelişmiş kök sistemi deniz kıyısında kumun tutulmasına yardımcı olur. Restoratif ve afrodizyaktır. İdrar söktürücü etkileri vardır. Kökü terletici, balgam söktürücü, uyarıcı ve toniktir. Ayrıca karaciğer ve böbrek rahatsızlıklarında başvurulmuştur. Lapa halinde doku yenileyici olarak uygulanır. Özellikle kökünün afrodizyak etkisi olduğuna inanılması nedeniyle aşırı toplanmış ve bu nedenle Avrupa’daki bazı popülasyonlar yok olmuştur.

Kurtlu dikene benzer, ağaçlık yerlerde yetişir, kökü uzun, kalın ve tereye benzer bir kokuya sahiptir. Kökü kaynatılıp içilirse burun deliklerinden aşırı miktarda kan çıkarır. Dalak hastalarına büyük fayda sağlar. DI 3-10.