Cionura erecta (Babrik)

Cionura erecta (Babrik), Zakkumgiller ailesine bağlı Babrik cinsinden genellikle 1 ila 8 metre büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Gövdeler çok sayıdadır. Bunlar erken dönemde yeşil ve beyaz kısa havlı, zamanla tüysüzce ve gri ya da kahverengidir. Yaprakların üst yüzeyi parlak yeşil ve alt yüzeyi mavi yeşil renklidir. Bunlar 10 cm uzunluğunda ve 8 cm genişliğinde, yumurtamsı şekilli, tabanda yüreksi, tepede sipsivridir. Çiçek durumu sapı 5 cm uzunluğundadır. Çiçekler kokulu, beyaz ya da nadiren pembemsi ya da sarı renklidir. Meyve 8 cm uzunluğundadır. Sütlü özsuyu zehirlidir. Bitki ayrıca otçul hayvanlar için zehirlidir. Dilimizde babrik, panzehir otu, bodur otu ve dağ sarmaşığı adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Balkanlar ile Afganistan arasında kalan bölgede yayılış gösterir. Deniz kıyıları, yamaçlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülmektedir. Umumiyetle nisan ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1100 metreye kadar olan rakımlarda İzmit, Körfez, Gebze ve Kandıra ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca sütun kuyruklu anlamına gelir. August Grisebach’ın Spicilegium Florae Rumelicae et Bithynicae adlı eserindeki özgün tanımda “suffrutex erectus” ifadesine göre bitkinin dik çiçek kurulları, hayvan kuyruğunu andırmaktadır. Epitet da bu bağlamda Latince dik anlamını vermektedir.

Kullanımı#

Yaprakları hipertansiyon tedavisi kullanılmıştır. Bunun yanında idrar söktürücü, kalbi güçlendirici ve hipotansiftir. Ayrıca baş ağrısı, baş dönmesi, uykusuzluk ve aşırı sinirli hallerde başvurulmuştur. Tüm parçaları zehirlidir. Kabuğundan elde edilen lifler özellikle çanta yapımında kullanılmıştır. Bu lif ipek gibi parlak, rami gibi pürüzsüz, kaşmir gibi esnek ve pamuk gibi yumuşaktır.

Türk Uygarlığındaki yeri#

Türkçe metinlerde bitkiye tek kaynakta atıf vardır. Sabuncuoğlu Şerefeddin, Terceme-i Akrabâdîn adlı eserinde kâtil el-kelb (قاتل الكلب)’in, harbak olduğunu yazmıştır. Ancak bu hatalı bir bilgidir. Harbak, eğer siyah ise Helleborus orientalis, beyaz ise Veratrum album taksonunun adıdır. Bîrûnî, bitkinin köpek katili olarak bilinmesinin sebebinin, tüketende ağız kaslarının işlevini yitirmesine neden olduğu ve bu halin köpeklere özgü olması ile açıklamıştır.

Dioscorides bitkinin köpek, kurt, dilki ve pars türünden hayvanları öldürmek için kullanıldığını; Galen, bitkinin insanlar için de ölümcül olduğunu; Plinius, tüm dört ayaklı canlılar için ölümcül olduğunu; Bîrûnî, kötü kokulu bir bitki olduğunu; İbn Sînâ, insanlarda burun kanaması ve kan tükürmeye neden olduğunu belirtmiştir. Yaprakları sarmaşığa benzer ancak daha yumuşak ve ucu daha sivridir. Kokusu ağır olup usaresi ayva sarısı renklidir. Meyve baklaya benzer. Tohumlar küçük, sert ve siyah renklidir. Yaprakları köpek, tilki, kurt ve leoparı öldürür. DI 4-80.

Bu maddeye Cynanchum acutum taksonu da dahildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.452-453.