Centaurium erythraea subsp. turcicum (Tukul otu)

Centaurium erythraea subsp. turcicum (Tukul otu), Gentiyangiller ailesine bağlı Gelindüğmesi cinsinden genellikle 5 ila 50 cm büyüyebilen tek ya da iki yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde basit, dört köşeli, seyrek biçimde kanatlı, çıplak ve diktir. Yapraklar darca mızraksı ila dikdörtgensi yumurtamsı, küt uçlu, belirgin biçimde üç damarlı, zaman zaman tabanda belirsiz bir rozet halinde, 1,5 ila 6 cm uzunluğunda, 1 cm genişliğinde, taban ve gövde yaprakları çıplak iken çiçekler salgılı kirpiklidir. Çiçekler pembe renkli, neredeyse sapsız ve yalancı şemsiyeli talkımlarda sıkışık haldedir.

Çanak lobları beş adet, darca mızraksı, sivri uçlu, 4 mm uzunluğunda ve yoğun biçimde salgılı kirpiklidir. Taç tüpü 8 mm uzunluğunda, aya beş loblu, loblar darca yumurtamsı ya da dikdörtgensi ve 4,5 mm uzunluğundadır. Ercikler boğaza yerleştirilmiştir. Tepecik belirgin biçimde iki dallıdır. Meyve 6 mm uzunluğunda silindirik bir kapsüldür. Taç lobları genellikle 4 ila 6 mm uzunluğundadır. Çiçek kurulu sıkı, genellikle iki yıllık, gövdenin üst bölümü, bırahte ve çanak pürüzlüdür. Dilimizde tukulotu adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Centaurium erythraea subsp. turcicum doğal olarak Akdeniz havzası ile Pakistan arasındaki bölgede yayılış gösterir. Çayırlar, dere kenarı ve ormanlık alanlarda görülmektedir. Umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 900 metreye kadar olan rakımlarda Kandıra ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını Sentor Chiron‘dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır. Bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiştir. Ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tedavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak niteler ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydeder. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar. Epitet Antik Yunanca kırmızı anlamına gelir. Açık bir şekilde türün çiçek rengine (çiçekler nadiren beyaz renkli olabilir) işaret etmektedir. AltEpitet Türkiye anlamına gelir ve bu bağlamda alttürün tip yerine dikkat çekmektedir.