Centaurea iberica (Deligöz dikeni)

Centaurea iberica (Deligöz dikeni), Papatyagiller ailesine bağlı Peygamberçiçeği cinsinden genellikle 20 ila 80 cm büyüyebilir.

Tanımı#

Tabandan itibaren dallıdır. Yapraklar seyrek tüylü, alttakiler saplı, derin teleksi ya da lirsi ve altı adet mızraksı yanal bölümlü, ortadaki yapraklar benzer ancak sapsız, üsttekiler lirsidir. İnvolukrum 13 ila 18 mm uzunluğunda ve 9 ila 12 mm genişliğinde, oval ila kupa biçimlidir. Filari ekleri saman renkli dikenlidir. Çiçekler soluk pembe renklidir. Kapçık 3 ila 4 mm, sorguç 1 ila 2,5 mm uzunluğundadır. Dilimizde deligöz dikeni adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Centaurea iberica doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir. Ancak günümüzde istilacı tür olarak dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve tarlalarda görülmektedir. Umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Yunanca sentor (κένταυρος) kelimesinden gelmektedir. Adını Sentor Chiron’dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır ve bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiştir. Ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tedavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak nitelemiştir. Ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydetmiştir. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar. Cinsin Türkçe adı olan peygamber çiçeği de olasılıkla Antik Yunanda bir peygamber seviyesinde olan Chiron ile ilgilidir.

Epitet Latince İberya anlamına gelir açık bir şekilde türün tip yerine işaret eder. İberya, Milattan Önce ülkemizin doğu karadeniz bölgesi ile Gürcistan’ın bir bölümünde egemen olmuş bir krallıktır. Ludolf Christian Treviranus’un özgün tanımında bu “Habitat Armenia, Caucasia” olarak belirtilmiştir.

Kullanımı#

Pişirilerek tüketilmektedir. Antioksidan, antibakteriyel, mantar önleyici ve mikrop kırıcıdır. Ayrıca Anadolu’da ağrı, yüksek ateş, baş ağrısı vakalarında ve yara iyileştirici olarak kullanılır.