Anchusa officinalis (Ballağan)

Anchusa officinalis (Ballağan), Hodangiller ailesine bağlı Sığırdili cinsinden genellikle 30 ila 80 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Nadiren de olsa bir buçuk metreyi aşabilir. Gövde dik ve tüylüdür. Taç başlangıçta kırmızı sonrasında koyu mor renkli ve beş lobludur. Çanak kaynaşık ve çan biçimlidir. 5 adet ercik görülmektedir. Yapraklar şeritsi ila şeritsi mızraksı ve almaşlı dizilişlidir. Taban yaprakları saplıdır. Gövde yapraklarında ise sap görülmez. Çiçek kurulu meyve zamanı uzar. Tohumlar temmuz ve eylül ayları arasında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Meyve eğikçe ters yumurtamsıdır. Meyve başına en çok dört tohum vardır ancak bu sayı çoğunlukla daha düşük sayıdadır. Dilimizde ballağan adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasına da dağılmıştır. Kayalık yamaçlar, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 400 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ve Başiskele ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca boya anlamına gelir. Cinse bağlı bazı türlerin kökünden elde edilen boya makyaj amacı ile kullanılırdı. Epitet Latince tedavi edici anlamına gelir ve bu bağlamda türün tıbbi değerine dikkat çekmektedir. Geleneksel olarak tedavi edici özellikleri yaygın olarak bilinen ve kullanılan bitkiler için tercih edilen bir isimlendirmedir. Bu terim, bitkinin özellikle tıbbi amaçlarla kullanılması nedeniyle aktar, eczane, hastane, vb. yerlerde satılmasını vurgulamaktadır.

Kullanımı#

Yaprak ve genç sürgünler ıspanak gibi pişirilerek tüketilmektedir. Yaprakları salatalara eklenmektedir. Köklerinden kırmızı bir boya elde edilmiştir. Bol miktarda nektar üretmesi nedeniyle arılar tarafından sevilen bir bitkidir ve muhtemelen bitkinin Türkçe adı da buna dikkat çekmektedir.

Bitkinin tamamı sakinleştirici ve balgam söktürücüdür. Analjezik ve yatıştırıcıdır. Mide ve duodenal ülser tedavisinde başvurulmuştur. Bunun yanında haricen kesik ve çürükler, dahilen öksürük ve nezle tedavisinde kullanılmıştır.