Anchusa azurea (Sığırdili)

Anchusa azurea (Sığırdili), Hodangiller ailesine bağlı Sığırdili cinsinden genellikle 20 ila 150 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde diktir. Yapraklar şeritsi eliptik ila mızraksı ya da ters mızraksı, 5 ila 20 cm. uzunluğunda ve 6 ila 40 mm genişliğinde, kenarları düz ya da zayıfça dalgalı dişli, tüy örtüsü yoğun kıllıdır. Çiçek kurulu meyve zamanı uzunlamasınadır. Bırahte küçük ve şeritsi mızraksıdır. Çanak çiçek zamanı yaklaşık 8 mm uzunluğunda, meyve zamanı 12 ila 15 mm uzunluğundadır ve loblar sivridir. Taç menekşe ya da koyu mavi renklidir. Nadiren soluk ya da beyaz renkli olabilir. Taç tüpü 6 ila 10 mm uzunluğunda, loblar 5 ila 8 mm uzunluğundadır. Dilimizde sığırdili ve güriz adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrupa, Batı Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasına da dağılmıştır. Çalılıklar, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca boya anlamına gelir. Cinse bağlı bazı türlerin kökünden elde edilen boya makyaj amacı ile kullanılırdı. Epitet Latince gök mavisi anlamına gelir. Çiçeklerin rengine işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Borago sylvestre Cretica flore azureo”dur.

Kullanımı#

Genç gövdeler haşlanarak ya da buharda pişirilerek, çiçekler çiğ olarak tüketilmekte ve yaprakları salatalara eklenmektedir. Kökünden kırmızı boya elde edilmekte ve bu boya kozmetikte kullanılmaktadır. Öküsürük giderici, temizleyici, terletici ve idrar söktürücüdür. Kurutulup toz haline getirilmiş ve iltihap giderici olarak lapa halinde uygulanmıştır.

Tarihi#

Alkanna tinctoria’ya benzer. Yaprakları inek diline benzer, tabanda, pürüzlü, daha küçük ve daha koyu renklidir. Şaraba damlatıldığında insanı neşelendirdiğine inanılır. DI 4-127.

Anchusaya (Alkanna tinctoria) benzemesi nedeniyle pseudoanchusa adıyla bilinir. Diğer bitkiye göre daha tüylüdür, yaprakları da daha ince ve daha sarkıktır. En önemli fark ise bu bitkinin kökünün kırmızı suyunun olmamasıdır. Yaprak ya da tohumları içildiğinde yılan sokmalarında etkilidir. Yaprakları yaralara sarılır. Kokusu yılanları uzak tutar. Magi, yaprakların sol elle koparılması, hastanın adının zikredilmesi ve ardından hastaya muska olarak takılması halinde hummaya iyi geldiğini yazmıştır. PL 22-24. Bu maddeye Anchusa officinalis taksonu da dâhildir.