Adonis annua (Kanavcı otu)

Adonis annua (Kanavcı otu), Düğünçiçeğigiller ailesine bağlı Kandamlası cinsinden genellikle 20 ila 40 cm kadar büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Taban yaprakları 2 ila 5 cm uzunluğunda, gövde yaprakları ile benzer ve saplıdır. Gövde yaprakları sapsız ya da neredeyse sapsız ve yaprak ayası 2 ila 3 az teleksidir. Çiçekler 1,5 ila 2,5 cm çapındadır. Çanak yapraklar taç yapraklara yaslanıcı, geniş biçimde ters yumurtamsı, uzakta kemirikli, minik biçimde kirpikli ve geri kalan bölümü çıplaktır. Taç yapraklar 6 ila 10 adet, koyu kırmızı renkli, genellikle tabanda koyu bölgeli, düz, 8 ila 15 mm uzunluğunda, çanağın 1,5 katı uzunluğunda ve ucu hafifçe kemiriklidir. Ercikler 15 ila 20 adet, başçıklar mor siyah renkli ve pistiller 20 ila 30 adettir. Kapçık başı kısa silindirik, 13 ila 20 mm uzunluğunda, 6 ila 10 mm genişliğinde ve sapı belirgin biçimde yaprakları aşmaktadır. Kapçıklar 3 ila 5 mm uzunluğunda, çıplak, adaksiyal kenar hafifçe düz, abaksiyal kenar kamburlu, dişsiz, gaga düz ve diktir. Yaprak ve kökleri insan ve hayvanlar için zehirlidir. Dilimizde kanavcı otu, şeytangözü ve kandamlası adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ile İran arasında kalan bölgede yayılış gösterir. Ancak günümüzde Avrupa ve Amerika’ya da dağılmıştır. Tarlalarda görülen bitki umumiyetle nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 500 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını Adonis’ten (Ἄδωνῐς) almıştır. Adonis’e dair en ayrıntılı bilgi Ovidius’un Dönüşümler adlı eserinde geçmektedir. Buna göre, Adonis’in annesi tanrılar tarafından bir Commiphora ağacına dönüştürülmüş ve bu ağaçtan Adonis doğmuştur. Yakışıklı olması nedeniyle de Aphrodite ve Persephone arasında bir anlaşmazlığa neden olmuştur. Bu durum üzerine Zeus, Adonis’in yılın üçte birini Aphrodite ile, üçte birini Persephone’la, kalan üçte birini istediği bir yerde geçirmesine karar verir. Vahşi bir domuzun saldırısıyla yaralanan Adonis’in yaralarına Aphrodite büyülü bir nektar sürer, ancak Adonis’i kurtaramaz. Nektar Adonis’in kanına karışarak toprağa süzülür ve oradan kan renginde çiçeklere sahip Adonis çiçekleri çıkar. Cinsin Türkçe adı olan kandamlası büyük olasılıkla yukarıda anlatılan hikaye ile bağıntılıdır. Epitet Latince yıllık anlamına gelir. Türün yaşam döngüsüne işaret eder. Bu terim, bitkinin tohumdan yetiştiği yıl çiçek açıp meyve verdikten sonra ölmesini ifade etmektedir. Basitçe bitkinin yaşam döngüsü aynı yıl içinde gerçekleşmektedir. İkili adlandırmadan önce bitkinin adları arasında “Adonis radice annua” da yer alır.