Achillea setacea (Ayvabala)

Achillea setacea (Ayvabala), Papatyagiller ailesine bağlı Civanperçemi cinsinden genellikle 10 ila 80 cm büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde boyuna çizgili ve tüylüdür. Gövde yaprakları taban yapraklarına benzer. Taban yaprakları şeritsi mızraksı, 6 ila 16 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde, 2 ila 3 derin teleksi, eksen 0,8 mm uzunluğundadır. Orta gövde yaprakları 6 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir. Çiçek başları 40 ila 150 arası ya da daha fazla sayıda çiçek taşır. İnvolukrum dikdörtgensi ila şeritsi dikdörtgensi, 4,5 mm uzunluğunda ve 2,5 mm genişliğindedir. Filari dikdörtgensi ila mızraksı, sivri, soluk dar kenarlı ve havlıdır. Dilsi çiçekler 4 ila 6 arası sayıda ve beyaz renklidir. Disk çiçekleri 10 ila 20 arası sayıdadır. Dilimizde ayvabala, tilki kuyruğu ve yılan dili adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Achillea setacea doğal olarak doğu Avrupa’dan İran’a kadar olan bölgede yayılış gösterir. Ancak günümüzde Uzakdoğu’ya da yayılmıştır. Çayırlar, tarlalar ve kayalık yamaçlarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ve Derince ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını efsanevi Aka kahramanı Akhilleus’den (Ἀχιλλεύς) almaktadır. Akhilleus hakkında en detaylı bilgiler Homeros’un İliada adlı eserinde yer almaktadır. Troia Savaşı esnasında Agamemnon ile arasında anlaşmazlık yaşanan Akhilleus, savaş meydanını terk eder. Onun savaşa dâhil olmadığı süre boyunca Akalar savaşta üstünlük kuramaz. Ancak Akhilleus’un en yakın arkadaşı Patroklos’un Hektor tarafından öldürülmesi üzerine Akhilleus tekrar savaş meydanına döner. Savaşın sonlarına doğru Paris’in attığı bir okla topuğundan yaralanır ve bu yara nedeniyle ölür. İliada’nın on ikinci bölümünde, okla yaralanan Eurypylus çevresindekilere “Beni gemiye taşıyın ve yaramın üzerine yara iyileştirici bitkiyi serpin. Bu otun iyileştirici özelliğini Akhilleus’dan öğrendik, o da Sentor Chiron’dan öğrenmişti” der. Her ne kadar Homeros söz konusu bitkinin hangi bitki olduğu hususunda bilgi vermemiş olsa da Plinius bitkinin Akhilleus’un bitkinin yara iyileştirici etkisini keşfetmesinden sonra achilleos olarak anıldığını kaydeder.

Bitkinin yaygın adı olan civanperçemi de muhtemelen Aşil ile ilgilidir. Ancak Ortaçağ metinlerde bitkiden yer yer dilberperçemi olarak bahsedildiğini de gördük. Epitet Latince kıllı anlamına gelir. Gövdenin boyunca kıllı olmasına işaret eder.