Achillea coarctata (Kirpit)

Achillea coarctata (Kirpit), Papatyagiller ailesine bağlı Civanperçemi cinsinden genellikle 15 ila 70 cm kadar büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde boyuna çizgili, kaba tüylüdür. Yapraklar yoğun ipeksi tüylüdür. Taban yaprakları şeritsi mızraksı, kısa saplı, 4 ila 10 cm uzunluğunda ve 0,4 ila 1,5 cm genişliğinde, 2 derin teleksi; gövde yaprakları daha dar ve daha küçüktür. Çiçek başı 20 ila 150 ya da daha fazla sayıdadır. Dilsi çiçekler 5 ila 6 arası sayıda, sarı renkli. Disk çiçekleri 15 ila 30 arası sayıdadır. Dilimizde çekik civanperçemi ve kirpit adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Balkanlar ve Türkiye’de yayılış gösterir. Yamaçlar, tarlalar ve kumlu bölgelerde görülmektedir. Umumiyetle mayıs ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi 300 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda Derince ilçesinde gözlemlemek mümkündür. Bitkiyi sadece bir yerde görmüştük, daha sonra oraya bina dikilmiştir.

Etimoloji#

Cins adını efsanevi Aka kahramanı Akhilleus’den (Ἀχιλλεύς) almaktadır. Akhilleus hakkında en detaylı bilgiler Homeros’un İliada adlı eserinde yer almaktadır. Troia Savaşı esnasında Agamemnon ile arasında anlaşmazlık yaşanan Akhilleus, savaş meydanını terk eder ve onun savaşa dâhil olmadığı süre boyunca Akalar savaşta üstünlük kuramaz. Ancak Akhilleus’un en yakın arkadaşı Patroklos’un Hektor tarafından öldürülmesi üzerine Akhilleus tekrar savaş meydanına döner. Savaşın sonlarına doğru Paris’in attığı bir okla topuğundan yaralanır ve bu yara nedeniyle ölür. İliada’nın on ikinci bölümünde, okla yaralanan Eurypylus çevresindekilere “Beni gemiye taşıyın ve yaramın üzerine yara iyileştirici bitkiyi serpin. Bu otun iyileştirici özelliğini Akhilleus’dan öğrendik, o da Sentor Chiron’dan öğrenmişti” demiştir. Her ne kadar Homeros söz konusu bitkinin hangi bitki olduğu hususunda bilgi vermemiş olsa da Plinius bitkinin Akhilleus’un bitkinin yara iyileştirici etkisini keşfetmesinden sonra achilleos olarak anıldığını kaydeder.

Bitkinin yaygın adı olan civanperçemi de muhtemelen Aşil ile ilgilidir ancak Ortaçağ metinlerde bitkiden yer yer dilberperçemi olarak bahsedildiğini de gördük. Epitet Latince sıkıştırılmış anlamına gelmektedir. Ve bu bağlamda çiçek başlarının birbirine oldukça yakın olmasına dikkat çekmektedir. Özgün tanımda bu “corymbo composito, coarctato” olarak belirtilmiştir.