Özet
Conium maculatum (Baldıran) hayvanlar ve insanlar için hayli zehirli olan ve aşırı dozunun ölüme neden olduğu bilinen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Bâldırân (بالدران), bitkinin Türkçe ismidir. Halîmî şevkerân ile baldıranın aynı bitki olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Arapça karşılığı olan şevkerân (شوكران) ve Türkçe ağulu ot (اغلو اوت) adları da kullanılmıştır. Bu bitki günümüzde de baldıran olarak bilinir, genellikle sulak alanların kenarında görülür ve iyi koşullarda iki metreye kadar boylanabilir.
Dioscorides, ölümcül olduğunu, göz ağrısı, ıslak rüya ve cilt hastalıkları vakalarında kullanıldığını, süt kesici olarak başvurulduğunu, erkek çocuklarda testislerin, kız çocuklarda memelerin anormal büyümesini kontrol altına aldığını yazmıştır
Râziyânec benzeri kokusunun bulunduğu, ince yapraklı ve beyaz çiçekli olduğu belirtilen bitki Anadolu’da, göz ağrısı ve gut tedavisinde kullanılmış, taş düşürücü ve süt kesici olarak faydalanılmış, ayrıca atlarda kaşıntının tedavisi için kullanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.192-193.
Tarihi
Rezeneye benzer büyük ve boğumlu bir kökü vardır. Yaprakları da rezene yapraklarına benzer ancak kokusu daha bunaltıcıdır. Çiçekler beyaz renkli ve şemsiye halindedir. Tohumu anasona benzer ancak daha beyaz renklidir. Ölümcüldür, baştan ayağa üşüterek öldürür. Panzehri saf şaraptır. Tohum kurumadan önce, üst yaprakların suyu çıkarılır ve güneşte koyulaşmaya bırakılır. Kurutulduğunda sağlığı düzeltmede etkilidir. Uygulandığında zona ve yılancığı iyileştirir. Öğütülerek testise sürülürse uyku esnasında sperm akmasını engeller. Uygulandığında cinsel organı rahatlatır ve küçük kızların göğüslerinin büyümesini engeller. DI 4-78.
Tanımı
Conium maculatum (Baldıran) 2,5 metre büyüyebilen bir bitkidir. Gövde pürüzsüz, yeşil ve içi boştur. Gövdenin alt yarısında genellikle kırmızı ya da mor lekeler görülür. Bitkinin tamamı tüysüzdür. Yapraklar iki ila dört arası teleksi, ince bölünmüş ve dantelsi, üçgensi biçimli, 50 cm uzunluğunda ve 40 cm genişliğindedir. Çiçekler küçük, beyaz ve 10 ila 15 cm uzunluğunda şemsiye kümeler halindedir. Yapraklar ve kök ezildiğinde hoş olmayan bir koku ortaya çıkar. Çiçekler erseliktir. Tohumlar yaz aylarında doğrudan dışarı ekilebilir. Bunlar güz aylarında olgunlaşır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir. Ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık ve sulak alanların civarında görülen bitki umumiyetle nisan ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde yaygın olarak gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde baldıran, ağı otu, ağu otu, hırhındilik, körek, şemsiye otu ve yılan otu adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca dönme anlamına gelir ve özellikle baldıran tüketildiğinde baş gösteren vertigoya işaret eder. Tür adı Latince benekli anlamına gelir. Bitkinin gövdesinde çoğunlukla mor benekler vardır ve bu benekler, oldukça zehirli olan bitkinin teşhis edilebilmesine anahtar işlevi görmektedir. Ayrıca baldıran zehirlenmesine bağlı olarak hayatını kaybedenler vücutlarında benekler görülmektedir.
Gıda
Yapraklar pişirilerek tüketilmiştir.
Tıp
Ağrı ve spazm giderici, tetanoz, sara, trigeminal nevralji ve kore hastalığı gibi rahatsızlıklarda başvurulmaktadır. Ayrıca yatıştırıcıdır. Geleneksel olarak kansere karşı kullanılmıştır.
Dikkat
Zehirli ve ölümcül bir bitkidir. Zehir doğrudan solunum sistemine saldırır ve ölüm boğulma yoluyla olur. Toksinler uçucudur ve bitki kuruduğunda ya da pişirildiğinde yok olur.
Bilgi
Pontus kralı Clearchus, esirlere zorla baldıran yedirerek deney yağmıştır. Sokrates’in de baldıran tüketerek yaşamına son verildiğine inanılmaktadır. Antik Yunanda ölüm cezası olarak kullanılmaktaydı ve bu nedenle bazı Romalı yazarlar Yunanları barbar olmakla eleştirmiştir.
Fotoğrafları
