Colchicum balansae (Uzazuza)

Tanımı

Kormus 4 ila 5 cm uzunluğunda ve 2 ila 3 cm genişliğinde ve ovaldir. Dış gömlek mat, koyu siyahımsı kahverengi, iç gömlek kırmızımsı kahverengi, zarsı ila neredeyse derimsidir. Yapraklar 4 ila 5 arası sayıda, dik yayık, eliptik ila dikdörtgensi eliptik ila dilsi, 18 ila 24 cm uzunluğunda ve 4 ila 6 cm genişliğinde, tepesi yuvarlak, çıplak ve çiçeklerden farklı zamanda görülür. Çiçekler 3 ila 11 arası sayıda ve hunimsidir. Çiçek örtüsü bölümleri beyaz ila morumsu pembe, darca dikdörtgensi eliptik, 4,5 ila 7,5 cm uzunluğunda, 4 ila 13 mm genişliğinde, ucu yuvarlak ila sivri ve çıplaktır. İplikçikler 1 ila 2 cm uzunluğunda ve çıplaktır. Başçık sarı renklidir. Polen sarı renklidir. Boyuncuk tepede kıvrıktır. Kapsül diködrtgensi oval, açık kahverengi, çıplak ve gagalıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Ege adaları ve Türkiye’de yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Alpin çayırlar, orman sınırları ve kayalık alanlarda görülür. Kocaeli için oldukça nadir bir türdür. Başiskele ilçesinde gözlemlenmiştir. Tek bireyini gördük ve takip eden yıllarda bitkiye tekrar rastlamadık. Bitki ile ilgili teşhisimizi de bu nedenle netleştiremedik. Ağustos ve ekim ayları arasında çiçek açar. 400 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde uzazuza adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını Kolhis kralı Aetes’in kızı Midia’dan alır. Bitkiler konusunda oldukça bilgili olan Midia, aynı zamanda bitkilerden elde edilen zehirler konusunda da yetenekliydi. Bahçesinde çöpleme, zakkum, güzelavratotu, baldıran ve yüksükotu gibi çeşitli zehirli bitkileri yetiştirmekteydi. Afrodit’in isteği ile maceralarında Jason’a eşlik eden Midia, acı çiğdem kökünden elde ettiği bir iksir ile Jason’un uzuvlarını ve silahlarını ovarak, O’nun cesaret ve güç gerektiren görevleri yerine getirmesini sağlamıştır. Ancak kendinden daha genç bir kadın yüzünden Jason tarafından terk edilince hem o kadını hem de çocuklarını acı çiğdem bitkisinden elde ettiği zehirle öldürür. Dioscorides bitkilerin Colchis’de yaygın olarak görüldüğünü ve bu nedenle bu adı aldıklarını yazar. Tür 25 Mart 1825 – 2 Kasım 1891 tarihleri arasında yaşamış ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde bitki bilim çalışmaları yürütmüş Fransız bitki bilimci Benjamin Balansa’ya adanmıştır. Tür, yaz mevsimi sona ererken çiçek açmaya başlar ve bu yayladakilere havaların soğumaya başladığına dair bir uyarı niteliği taşır. Dilimizdeki uzauza adı bununla ilgili olabilir.

Fotoğrafları