Coix lacryma-jobi (Gözyaşı otu)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Amadriyân (امدريان) kelimesinin orijinini tespit edemedik. İbnü’l-Baytâr, bitkinin İskenderiye, Kudüs ve Şam’da mezarlıklarda yaygın olduğunu ve (meyvesinin) kebereye benzediğini yazmıştır.

Hubeyş bin el-Hasan, kebereye benzeyen bitkinin güçlü kokulu olduğunu, yaban arısı sokması ve karaciğer şikâyetlerinin tedavisinde kullanıldığını ve ağrı kesici, iltihap giderici, şişlik giderici ve yara iyileştirici olarak faydalanıldığını aktarmıştır. El-Nebâtî, cilt hastalıkları, akrep ve yılan sokması ile kuduz köpek ısırması vakalarında başvurulduğunu belirtmiştir.

Beytü’l-Mukaddes’te yetiştiği ve yapraklarının kebereye benzediği belirtilen bitki, kuduz köpek ısırması, karaciğer şikâyetleri, yılan ve akrep ısırması, arı sokması, uyuz ve göz ağrısı vakalarında kullanılmıştır.

Tanımı

2 metre büyüyebilir. Gövde dik, pürüzsüz, çıplak ve güçlüdür. Dil 10 mm uzunluğundadır. Yaprak ayası 30 cm uzunluğunda ve 5 cm genişliğindedir. Alttaki yaprak şeritsi sipsivri, üstteki mızraksı ve ikisi de yüreksi tabanlıdır. Erkek başakçıklar 6 ila 8 mm uzunluğundadır. Dışkavuzlar ters yumurtamsıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak güneydoğu Asya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Bahçe ve tarlalarda görülür. Kandıra ilçesinde gözlemlenmiştir. Temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde gözyaşı otu ve tespih otu adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca hurma anlamına gelir. Coix, bir palmiye türü olan Hyphaene thebaica’nın antikçağdaki adıdır, bu ağacın kurutulmuş meyveleri ile Coix cinsinin tohumları birbirine benzer. Tür adı Antik Yunanca Eyüp’ün gözyaşı anlamına gelir. Türün tohumlarının gözyaşına benzemesine işaret eder. Hastalıklara karşı sabretmesi ile bilinen bir peygamber olan Eyüp ya da Job karakteri ile ilgili en erken kayıtlar Sümerlere aittir. Çeşitli sıkıntılar ve yokluklar ile sınanan karakter, bunların hepsine göğüs germiş ve en sonunda da ödüllendirilmiştir. Eyüp’ün gözyaşı olarak bilinen diğer bitki Pulicaria dysenterica’dır, Eyüp’ün yaralarını bu bitki ile iyileştirdiğine inanılır.

Gıda

Tohumlar pişirilerek tüketilebilir. Tohumları çorba ve yemeklere eklenir. Tohumları öğütülerek ekmek yapımında kullanılır. Tohumları kavrularak kahve gibi içilir.

Tıp

Meyveler yatıştırıcı, iltihap giderici, ateş düşürücü, antiseptik, spazm çözücü, hipoglisemik, hipotansif ve parazit düşürücüdür. Kabuğu çıkarılmış olan tohum romatizma tedavi edici, idrar söktürücü, soğutucu ve toniktir. Tohumlardan elde edilen çay, siğillerin iyileştirilmesi için içilir. Akciğer apsesi, lober pnömoni, apandisit, romatoid artrit, ishal, ödem ve zor idrara çıkma tedavisinde de kullanılmaktadır. Bitki kanserin tedavisinde kullanılmıştır. Kökler adet bozukluklarının tedavisinde kullanılmıştır. Kök kaynatılarak parazit düşürücü olarak kullanılmıştır.