Coix lacryma-jobi (Gözyaşı otu)

derleyen:

Özet

Coix lacryma-jobi (Gözyaşı otu) binlerce yıldır tıbbi amaçlarla kullanılan, ayrıca tohumlarından süs eşyası yapılan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Poales

Buğday takımı

Poaceae

Buğdaygiller

Coix

Gözyaşıotu

Türk Uygarlığındaki yeri

Amadriyân (امدريان) kelimesinin orijinini tespit edemedik. İbnü’l-Baytâr, bitkinin İskenderiye, Kudüs ve Şam’da mezarlıklarda yaygın olduğunu ve (meyvesinin) kebereye benzediğini yazmıştır.

Hubeyş bin el-Hasan, kebereye benzeyen bitkinin güçlü kokulu olduğunu, yaban arısı sokması ve karaciğer şikâyetlerinin tedavisinde kullanıldığını ve ağrı kesici, iltihap giderici, şişlik giderici ve yara iyileştirici olarak faydalanıldığını aktarmıştır. El-Nebâtî, cilt hastalıkları, akrep ve yılan sokması ile kuduz köpek ısırması vakalarında başvurulduğunu belirtmiştir.

Beytü’l-Mukaddes’te yetiştiği ve yapraklarının kebereye benzediği belirtilen bitki, kuduz köpek ısırması, karaciğer şikâyetleri, yılan ve akrep ısırması, arı sokması, uyuz ve göz ağrısı vakalarında kullanılmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.142.

Tanımı

Coix lacryma-jobi (Gözyaşı otu) genellikle 90 ila 250 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Yapraklar gövdede, dil kirpiksiz zarsı, yaprak tabanı yüreksi, yaprak ayası şeritsi ya da mızraksı, 10 ila 50 cm uzunluğunda ve 2,5 ila 5 cm genişliğindedir. Erkek ve dişi çiçek durumları aynı sıpata tarafından desteklenmektedir. Başakçıklar 1 verimli, 1 verimsiz çiçekçikli, yumurtamsı, sırt bölümünde sıkıştırılmış ve 7 ila 9 mm uzunluğundadır. Dışkavuzlar çiçekçiklerin tepesine ulaşmaktadır. Alt dışkavuz dairesel, 7 ila 9 mm uzunluğunda, zarsı ve omurgasızdır. Üst dışkavuz yumurtamsı, 1 omurgalı ve 11 damarlıdır. Verimli içkavuz yumurtamsı, zarsı, omurgalı ve 3 ila 5 damarlıdır. Pulcuklar dişilerde yok, erkeklerde 2 adet, kamamsı, etli, başçıklar 3 adet, tepecikler 2 adet, sivilceli, boyuncuklar altta bitişik ve daneler daireseldir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Asya ve Avustralya’ya özgüdür ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Alt türler, Sinonimler, Herbaryum] Bahçe ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda Kandıra ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde gözyaşı otu ve tespih otu adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca hurma anlamına gelir. Coix, bir palmiye türü olan Hyphaene thebaica’nın antikçağdaki adıdır, bu ağacın kurutulmuş meyveleri ile Coix cinsinin tohumları birbirine benzer. Tür adı Antik Yunanca Eyüp’ün gözyaşı anlamına gelir. Türün tohumlarının gözyaşına benzemesine işaret eder. Hastalıklara karşı sabretmesi ile bilinen bir peygamber olan Eyüp ya da Job karakteri ile ilgili en erken kayıtlar Sümerlere aittir. Çeşitli sıkıntılar ve yokluklar ile sınanan karakter, bunların hepsine göğüs germiş ve en sonunda da ödüllendirilmiştir. Eyüp’ün gözyaşı olarak bilinen diğer bitki Pulicaria dysenterica’dır. Eyüp’ün yaralarını bu bitki ile iyileştirdiğine inanılır.

Gıda

Tohumlar pişirilerek tüketilmektedir. Tohumları çorba ve yemeklere eklenmekte, öğütülerek ekmek yapımında kullanılmakta ve ayrıca kavrularak kahve gibi içilmektedir.

Tıp

Özellikle tohumlar yatıştırıcı, iltihap giderici, ateş düşürücü, antiseptik, spazm çözücü, hipoglisemik, hipotansif ve parazit düşürücüdür. Kabuğu çıkarılmış olan tohum romatizma tedavi edici, idrar söktürücü, soğutucu ve toniktir. Tohumlardan elde edilen çay, siğillerin iyileştirilmesi için içilir. Akciğer apsesi, lober pnömoni, apandisit, romatoid artrit, ishal, ödem ve zor idrara çıkma tedavisinde de kullanılmaktadır. Ayrıca kanserin tedavisinde kullanılmıştır. Bunun yanında kökler adet bozukluklarının tedavisinde kullanılmıştır. Kök kaynatılarak parazit düşürücü olarak kullanılmıştır.

Bilgi

Budizmde tohumları yaygın olarak tespih olarak kullanılmaktadır. Kandıra ilçesinde de tohumlarından tespih yapılmaktadır.

Fotoğrafları


Yorumlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir