Clinopodium vulgare (Yabani fesleğen) genellikle 20 ila 70 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Gövdeler dik ve havlı ya da yoğun biçimde cılız tüylüdür. Yapraklar yumurtamsı ya da yumurtamsı dikdörtgensi, tabanda küt ya da küt kesik ve kenarları sığ ya da belirgin biçimde testere dişlidir. Çiçek halkaları yoğun çiçeklidir. İkincil bırahteler şeritsi, çanak ile eşit uzunlukta ve sorguçludur. Çanak 7 ila 12 mm uzunluğunda, yoğun biçimde kıllı cılız tüylü ve alt dişler 2 ila 5,5 mm uzunluğunda iken üst dişler 1,5 ila 4 mm uzunluğundadır. Taç 11 ila 20 mm uzunluğunda, mor renkli ve çanağın 2 ya da 3 katı uzunluktadır.

Anahtar

Aç

1. Çanak 7-9,5 mm, alt dişler 2-4 mm, üst dişler 1,5-2 mm subsp. vulgare

1. Çanak 9,5-12 mm, alt dişler 4-5,5(-7) mm, üst dişler 2,5-4 mm subsp. arundanum (subsp. orientale)

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika’ya da dağılmıştır. [Harita, Alt türler, Sinonimler, Herbaryum] Yamaçlar, orman açıklıkları ve çayırlarda görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde yabani fesleğen adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca yatak ayağı anlamına gelir. Çiçek ve gövdelerin birlikte yatak ayaklarını andırmasına işaret eder. Tür adı Latince yaygın anlamına gelir ve bu bağlamda türün yayılış alanının genişliğine işaret eder.

Tarihi

İki karış boyunda, kayalıklarda yetişen, yaprakları kekik yapraklarına benzeyen ve çiçekleri yatak ayağını andıran bir bitkidir. Kaynatılarak, hayvan ısırıkları, spazm, fıtık ve idrar güçlüğü vakalarında içilir. Âdet söktürücüdür ve fetüsü çeker. Birkaç gün içilirse siğilleri döker. Üçte biri kalana kadar kaynatılıp içilirse ishali keser. Ateşi olmayan hastalara şarap, ateşe olanlara ise su ile verilir. DI 3-95.

Gıda

Yaprakları, yemeklerde aroma olarak kullanılmıştır. Bitki ayrıca çay olarak tüketilmiştir. Bunun yanında yaprakları salatalara eklenmiştir.

Tıp

Kalp uyarıcı, balgam söktürücü, şişkinlik azaltıcı ve terletici olarak kullanılır. Diğer yandan antibakteriyel ve yara iyileştiricidir. Bitki demlenerek zayıf sindirim sorununun üstesinden gelmeye yardımcı olur. Büzücü, kardiyotonik, gaz giderici, terlemeyi arttırıcı ve balgam söktürücüdür. Ayrıca üst bölümler kaynatılarak karın üzerine uygulanarak sarılır ve karın ağrısında kullanılır. Clinopodium vulgare ve Lamium purpureum üst bölümleri kaynatılarak karın üzerine uygulanarak sarıldığında mide ağrısı tedavisinde etkilidir.