Citrullus lanatus (Karpuz)

derleyen:

Tanımı

Sürünücü ya da sarılıcı tek yıllık bir bitkidir. Gövdeler 3 metre uzayabilir. Yapraklar 6 ila 20 cm uzunluğunda ve 4 ila 15 cm genişliğindedir. Yapraklar genellikle üç lobludur. Sülükler dallıdır. Çiçekler yaprak koltuklarında 4 cm uzunluğundaki tüylü sap üzerinde belirir. Meyve oldukça büyüktür.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Afrika’da yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle çok erken dönemde Eskidünya’nın büyük bölümüne yayılmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Bahçe, tarla ve sulak alanların civarında kaçak olarak görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adı

Dilimizde karpuz adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince küçük Citrus anlamına gelir. Citrus, turunç, mandalina, limon ve portakal gibi türleri ihtiva eden cinsin adıdır. Tür adı Latince tüylü anlamına gelir. Türün havlı yapısına işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri

Kârpûz (قارپوز), bitkinin Türkçe karşılığıdır ve Antik Yunancada meyve anlamına gelen karpos (καρπός) kelimesinden alınmıştır. Bitki ayrıca Arapça karşılığı olan bıttîh el-hindî (بطيخ الهندي) ve Farsça karşılığı olan hindûvâne (هندوانه) isimleri ile de karşılanmıştır. Halîmî’ye göre hinduvâne ve karpuz aynı bitkidir. Bitkiyi günümüzde de karpuz adı ile biliyoruz. Râzî, iltihap giderici olduğunu belirtmiştir.

Kârpûz Anadolu’da, menenjit, sarılık, ödem, idrar yolu rahatsızlıkları, böbrek hastalıkları, baş ağrısı, mide hastalıkları, idrar güçlüğü, sıtma ve melankoli vakalarında kullanılmış, susuzluk giderici, ferahlatıcı ve idrar söktürücü olarak faydalanılmıştır.

Halep ve Belh’in kavun ile karpuzunun meşhur olduğu belirtilmiş, rüyada karpuz görmek keder olarak tâbir edilmiştir. Kârpûz’da cennetten bir damla su bulunduğu, bu nedenle hiçbir parçasının atılmaması ve suyunun yere damlatılmaması gerektiği belirtilmiş, cennetteki tüm gıdalarda karpuz tadının var olduğu, güç verdiği, cildi temizlediği, ağız kokusunu hoş ettiği, baş ağrısını giderdiği, göze faydalı olduğu, susuzluğu giderdiği, yiyen kişinin midesinde tespih çektiği, iştahı açtığı ve parazit düşürücü etkisi olduğu kaydedilmiştir. Bir atasözümüzde ise şöyle anılmaktadır: “İki karpuz bir koltuğa sığmaz”.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.446-447.

Gıda

Meyvesi çiğ olarak tüketilir. Ülkemizde yaz mevsiminin popüler meyvelerinden biridir. Meyvesinden içecek elde edilir. Olgun olmayan meyveler çorbalara eklenir. Yaprakları pişirilerek, tohumları ise çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.

Tıp

Tohumları yatıştırıcı, idrar söktürücü ve toniktir. Yatak ıslatılması durumlarında başvurulur. Tohumları parazit düşürücüdür. Meyve ateş düşürücüdür. Meyve idrar söktürücüdür. Kökü müshil ve kusturucu etkilidir.

Fotoğrafları


Yorumlar

  1. Kabugunun da sifali oldugu soylenir oldumson zamanlarda.

Görüşünüzü Yazın