Türk Uygarlığındaki yeri
Türkçe metinlerde bitkiye tek kaynakta atıf vardır. Sabuncuoğlu Şerefeddin, Terceme-i Akrabâdîn adlı eserinde kâtil el-kelb (قاتل الكلب)’in, harbak olduğunu yazmıştır, ancak bu hatalı bir bilgidir. Harbak, eğer siyah ise Helleborus orientalis, beyaz ise Veratrum album taksonunun adıdır. Bîrûnî, bitkinin köpek katili olarak bilinmesinin sebebinin, tüketende ağız kaslarının işlevini yitirmesine neden olduğu ve bu halin köpeklere özgü olması ile açıklamıştır.
Dioscorides bitkinin köpek, kurt, dilki ve pars türünden hayvanları öldürmek için kullanıldığını; Galen, bitkinin insanlar için de ölümcül olduğunu; Plinius, tüm dört ayaklı canlılar için ölümcül olduğunu; Bîrûnî, kötü kokulu bir bitki olduğunu; İbn Sînâ, insanlarda burun kanaması ve kan tükürmeye neden olduğunu belirtmiştir.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.452-453.
Tanımı
1 ila 8 metre büyüyebilir. Çok sayıda çiçek gövdesi bulundurur. Yaprakların üst yüzeyi parlak yeşil, alt yüzeyi mavi yeşil, 10 cm uzunluğunda ve 8 cm genişliğinde, yumurtamsı şekilli, tabanda yüreksi, tepede sipsivridir. Çiçek kurulu sapı cm uzunluğundadır. Çiçekler kokulu, beyaz ya da nadiren pembemsi ya da sarı renklidir. Meyve 8 cm uzunluğundadır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak doğu Akdeniz havzası ile Afganistan’a kadar olan bölgede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Deniz kıyıları, yamaçlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülür. İzmit, Körfez, Gebze ve Kandıra ilçelerinde gözlemlenmiştir. Nisan ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1100 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde babrik, panzehir otu, bodur otu ve dağ sarmaşığı adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca sütun kuyruklu anlamına gelir. August Grisebach’ın Spicilegium Florae Rumelicae et Bithynicae adlı eserindeki özgün tanımda “suffrutex erectus” ifadesine göre bitkinin dik çiçek kurulları, hayvan kuyruğunu andırmaktadır. Tür adı da buna uygun olarak Latince dik anlamını vermektedir.
Dikkat
Sütlü özsuyu zehirlidir. Bitki otçul hayvanlar için zehirlidir.
Fotoğrafları
