Chenopodium album (Ak sirken)

Özet

Chenopodium album (Ak sirken) istilacı potansiyeli hayli yüksek olan ve bazı bölgelerde tüketilen tek yıllık bir bitkidir.

Hiyerarşi

Tanımı

Chenopodium album (Ak sirken) genellikle 20 cm ila 1,5 metre büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Gövde dik, çok dallı, yeşil ya da mor çizgili, sağlam ve kabartılıdır. Yapraklar almaşlı dizilişli, 2 ila 8 cm uzunluğunda ve 1 ila 5 cm genişliğinde, dörtgensi, üçgen kenarlı ya da mızraksı, kenarları düz ya da dişlidir. Çiçek öbekleri iri ya da küçük salkımlarda ya da başak benzeri salkımlarda tepededir. Çiçek örtüsü bölümleri beş adet, genişçe yumurtamsı ila eliptik, zarsı kenarlı ve küt ya da hafifçe derin girintili uçludur. Ercik beş adettir. Perikarp tohuma yapışıktır. Tohumlar yatay dizili, mercimeksi, 1,5 mm çapında ve siyah renklidir. Bitki tek başına on binlerce tohum üretebilir. Güneşli bölgeleri ve nemli toprakları tercih eder.

Gözlem bilgileri

Bitki mutfak değeri nedeniyle eski dünyanın büyük bir bölümüne erken dönemde yayılmıştır. Günümüzde, Antarktika dahil dünyanın tamamında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler, deniz kenarı, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kazayağı, tel pancarı, kursaklık, selmo, telçe, tellice, sirken, küllümancar, tavukotu, cimel, evlidaotu, güllüotu, aksirken ve sahtariza adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca kaz ayağı anlamına gelir. Cinse bağlı bitkilerin yapraklarının kaz ayağını andırmasına işaret eder. Buna uygun olarak bitkiler birçok dilde kazayağı olarak bilinmektedir. Dilimizdeki sirken kelimesi doğrudan Türkçe kaynaklı olmalıdır. Türkçede sirkenmek kötü koku nedeniyle iğrenmek anlamına gelir. Kelime ıspanak ve semizotu gibi sebze olarak tüketilen bitkiler için kullanılmaktadır. Bitkilerin haşlanırken yaydıkları kokuya işaret ediliyor olabilir. Türkçe Bitki Adları Listesinde “sirken” kelimesi Dysphania ambrosioides türü için kullanılmaktadır, oysa bu tür Amerika kıtasına özgüdür ve bu durumda sirken kelimesinin hangi türe işaret ettiği net değildir. Tür adı Latince beyaz anlamına gelir. Bitkinin yaprakları beyaz renkli unlu bir doku ile kaplıdır.

Gıda

Yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Bitki içerdiği oksalik asit nedeniyle aşırı tüketilmemelidir. Aşırı tüketiminin ishale neden olabileceği rapor edilmiştir. Tohumları; protein, vitamin A, kalsiyum, fosfor, demir, magnezyum ve potasyum bakımından zengindir. Ancak tohumları düşüğe ve doğurganlığın azalmasına neden olabilir. Hindistan’da yaygın olarak yetiştirilmekte ve tüketilmektedir. Yaprak ve tohumları kümes hayvanlarına yem olarak verilmektedir.

Tıp

Kabızlığa iyi gelir. Kanı saflaştırır. İştah açıcı, kabızlık giderici ve kan saflaştırıcıdır. Kalp sağlığına iyi gelir. Sindirim sistemini sağlıklı tutar. Böbrek taşlarına iyi gelir. Diş sağlığını korur. Şişlikleri giderir. Romatizma, eklem iltihabı, gut, böbrek taşı veya aşırı asitlik eğilimi olan insanlar, bu bitkiyi diyetlerine dahil ederlerse durumları daha da kötüleşebileceğinden özellikle dikkatli olmalıdırlar.

Bilgi

Napolyon Bonapart’ın ordusunun kıtlık zamanlarda bitkinin tohumları ile beslendiği rivayet edilmiştir. Demir Çağı’ndan itibaren tüketildiği bilinmektedir. Sürgünlerin yeşil boya elde edilmektedir. Kökleri ezilerek sabun olarak kullanılmıştır.

Fotoğrafları