Chenopodium album (Ak sirken)

Tanımı

20 cm ila 1,5 metre büyüyebilen bir ottur. Yapraklar almaşlı dizilişli, 2 ila 8 cm uzunluğunda ve 1 ila 5 cm genişliğinde, dörtgensi, üçgen kenarlı ya da mızraksı, kenarları düz ya da dişlidir. Çiçekler tepede ya da koltuklarda küme halindedir. Tohumlar siyah renklidir. Bitki tek başına on binlerce tohum üretebilir. Güneşli bölgeleri ve nemli toprakları tercih eder.

Gözlem bilgileri

Bitki mutfak değeri nedeniyle eski dünyanın büyük bir bölümüne erken dönemde yayılmıştır. Bitki günümüzde, Antarktika dahil dünyanın tamamında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler, deniz kenarı, yol kenarı ve tarlalarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adı

Dilimizde kazayağı, tel pancarı, kursaklık, selmo, telçe, tellice, sirken, küllümancar, tavukotu, cimel, evlidaotu, güllüotu, aksirken ve sahtariza adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca kaz ayağı anlamına gelir. Cinse bağlı bitkilerin yapraklarının kaz ayağını andırmasına işaret eder. Buna uygun olarak bitkiler birçok dilde kazayağı olarak bilinmektedir. Dilimizdeki sirken kelimesi doğrudan Türkçe kaynaklı olmalıdır. Türkçede sirkenmek kötü koku nedeniyle iğrenmek anlamına gelir. Kelime ıspanak ve semizotu gibi sebze olarak tüketilen bitkiler için kullanılmaktadır. Bitkilerin haşlanırken yaydıkları kokuya işaret ediliyor olabilir. Türkçe Bitki Adları Listesinde “sirken” kelimesi Dysphania ambrosioides türü için kullanılmaktadır, oysa bu tür Amerika kıtasına özgüdür ve bu durumda sirken kelimesinin hangi türe işaret ettiği net değildir. Tür adı Latince beyaz anlamına gelir. Bitkinin yaprakları beyaz renkli unlu bir doku ile kaplıdır.

Gıda

Yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Bitki içerdiği oksalik asit nedeniyle aşırı tüketilmemelidir. Aşırı tüketimi ishale neden olabilir. Tohumları; protein, vitamin A, kalsiyum, fosfor, demir, magnezyum ve potasyum bakımından zengindir. Ancak tohumları düşüğe ve doğurganlığın azalmasına neden olabilir. Hindistan’da yaygın olarak yetiştirilmekte ve tüketilmektedir. Yaprak ve tohumları kümes hayvanlarına yem olarak verilir.

Tıp

Kabızlığa iyi gelir. Kanı saflaştırır. İştah açıcı, kabızlık giderici ve kan saflaştırıcıdır. Kalp sağlığına iyi gelir. Sindirim sistemini sağlıklı tutar. Böbrek taşlarına iyi gelir. Diş sağlığını korur. Şişlikleri giderir. Romatizma, eklem iltihabı, gut, böbrek taşı veya aşırı asitlik eğilimi olan insanlar, bu bitkiyi diyetlerine dahil ederlerse durumları daha da kötüleşebileceğinden özellikle dikkatli olmalıdırlar.

Bilgi

Napolyon Bonapart’ın ordusunun kıtlık zamanlarda bitkinin tohumları ile beslendiği rivayet edilir. Demir Çağı’ndan itibaren tüketildiği bilinmektedir. Sürgünlerin yeşil boya elde edilir. Kökleri ezilerek sabun olarak kullanılır.

Fotoğrafları