Centaurium (Gelindüğmesi)

Tanımı

Tek ya da iki yıllık otlardan oluşan bir cinstir. Yapraklar karşılıklı dizilişli ve sapsızdır. Taban yaprakları genellikle küme halindedir. Gövde diktir. Çiçek kurulu salkım ya da nadiren başka halindedir. Çiçekler 4 ila 5 parçalıdır. Çanak tüpsü, beş ya da nadiren dört lobludur. Taç pembe, mor ya da sarı renklidir. Taç tüpü kısa ya da uzatılmış, dört ila beş arası yayılıcı lobludur. Ercik beş ya da nadiren dört adettir. Kapsül darca dikdörtgensi ve iki valflidir. Tohum çok sayıda ve ağsıdır. Cins dünyanın büyük bölümünde yayılış gösterir.

Etimoloji

Cins adını Sentor Chiron‘dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır ve bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiş ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tadavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak niteler ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydeder. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar.

Anahtar

1. Taç sarı renkli; kapsül 15 mm ya da daha büyük 5. maritimum

1. Taç pembe ila mor ya da nadiren beyaz renkli; kapsül 12 mmden daha küçük

2. Çiçek durumu başak benzeri (akrepsi talkım) 4. spicatum

2. Çiçek durumu dikazyum talkım; çiçekler nadiren tek

3. Çanak, taç tüpünün 1/2-3/4 oranında uzun; genellikle iki yıllık ve tabanda belirgin bir rozet var 1. erythraea

3. Çanak neredeyse tac tüpü ile aynı uzunlukta; genellikle tek yıllık, tabanda rozet yok ya da varsa bile belirgin değil

4. Talkım birbirinden uzak dallı; çiçekler neredeyse saplı; gövde 2-5(-7) düğümlerarası ve birkaç dallı 2. pulchellum

4. Talkım dik dallı; çiçekler sapsız ya da sadece çok kısa saplı; gövde genellikle 5-9 düğümlerarası ve üst bölümde dallı 3. tenuiflorum

Kocaeli’ndeki türler