Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası)

derleyen:

Özet

Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası) genelde ekili araziler ile yol kenarlarında görülen ve yılın tamamında çiçek açabilen bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Brassicales

Turp takımı

Brassicaceae

Turpgiller

Capsella

Çobançantası

Türk Uygarlığındaki yeri

Hurf el-sutûh (حرف السطوح), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Metinlerimizde bu isimden tercüme edilmiş dam teresi (دام ترسي) ve kuş etmegi (قوش اتمكي) isimleri de kullanılmıştır. Bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan thlaspi (θλάσπι)’den muharref kâlâsûbû (قاالثوبو) ismi de tercih edilmiştir. Dioscorides, siyatik vakalarında kullanıldığını, ayrıca âdet söktürücü ve düşük yaptırıcı olarak faydalanıldığını belirtmiştir.

Bitkiden ağrı kesici olarak faydalanılmıştır. İbn-i Şerîf yaygın olarak bulunan ve her yerde görülen bitkinin idrar yolu hastalıklarında penise takılarak kullanıldığını aktarmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.401-402.

Yollarda, saçaklarda ve duvarlarda yetişir. Adını tepesi geniş olan meyvelerinden almıştır. Siyatik hastaları için lavman olarak kullanılır ve içildiğinde iç iltihabını giderir. Âdet söktürücü olup ayrıca fetüsü yok eder. DI 2-156.

Tanımı

Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası) genellikle 5 ila 50 cm büyüyebilen, kazık köklü tek ya da iki yıllık bir bitkidir. Gövde dik, dallı ya dalsız ve yıldızı andıran tüylerle kaplıdır. Taban yaprakları rozet halinde, dikdörtgensi ila ters mızraksı, 1,5 ila 10 cm uzunluğunda, 0,2 ila 2,5 cm genişliğinde ve kenarları lirsi ila az teleksi ya da düzdür. Gövdede yaprakları sapsız, okbaşlı, sarılıcı ya da nadiren kulaksı, darca dikdörtgensi, mızraksı ya da şeritsi, 1,5 ila 5 cm uzunluğunda, 1 ila 15 m genişliğinde ve düz ya da dişli kenarlıdır. Çanak yapraklar yeşil ya da kırmızımsı, dikdörtgensi ve zarsı kenarlıdır. Taç yapraklar beyaz, nadiren pembemsi ya da sarımsı ve ters yumurtamsıdır. Meyve kapsülleri kalp biçimlidir. Tohumlar kahverengi olup meyve başına en çok 30 adettir ve genellikle musilajlıdır Kuraklığa ve donlara karşı dayanıklıdır. Yetiştirilmesi hayli kolaydır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde neredeyse dünyanın tamamına dağılmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Her türden habitat alanında görülen bitki koşullar uygun olduğunda yılın tamamında çiçek açabilir ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde çobançantası, kuşkuş otu, kuşluk otu ve pepekuşu adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince küçük çanta anlamına gelir. Meyvelerin biçimine işaret eder. Tür adı Latince çoban çantası anlamına gelir ve açık bir şekilde meyve yapısına dikkat çekmektedir. İkili adlandırma öncesi adı “Bursa pastoris major, folio sinuato”dur.

Gıda

Yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Genç yapraklar salatalara eklenmektedir. Bunlar demir, kalsiyum ve C vitamini bakımından zengindir. Ayrıca tohumları öğütülerek çorbalarda, kökü kurutularak zencefil ikamesi olarak kullanılmaktadır.

Tıp

Adet kanamaları ve diğer kanamalar için kullanılmıştır. İshal vakalarında başvurulmuştur. Bunun yanında bitkiden yapılan çay; iskorbüt hastalığı önleyici, idrar söktürücü, büzücü, uyarıcı, yara iyileştirici, damar büzücü ve damar genişleticidir.

Dikkat

Bilgi

Bitki böcekleri tuzağa düşürüp fideleri için besin sağlar. Tohumu suya konulduğunda sivrisinekleri çeker.

Fotoğrafları