2023
Doğan, Hüseyin; Doğan, Meltem; Ersoy, Nermin
Klasik Antikite Kültürünün Orta Çağ Anadolu Türk Uygarlığının Sağlık, Kültür, İnanç Alanlarına Etkisi: Defne ve Mersin Örneği Journal Article
In: Disiplinlerarası Yenilik Araştırmaları Dergisi, vol. 3, no. 2, pp. 75-83, 2023.
@article{dyad1257245,
title = {Klasik Antikite Kültürünün Orta Çağ Anadolu Türk Uygarlığının Sağlık, Kültür, İnanç Alanlarına Etkisi: Defne ve Mersin Örneği},
author = {Hüseyin Doğan and Meltem Doğan and Nermin Ersoy},
url = {https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2977750},
doi = {https://doi.org/10.56723/dyad.1257245},
year = {2023},
date = {2023-07-31},
urldate = {2023-07-31},
journal = {Disiplinlerarası Yenilik Araştırmaları Dergisi},
volume = {3},
number = {2},
pages = {75-83},
abstract = {Türklerin XI. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yerleşmeye başlamalarından hemen önce Bizans, Hristiyanlığın güç kazanmasına bağlı olarak çok tanrılı klasik antikite kültürü ile arasındaki bağı koparmıştı. Ancak adı geçen kültüre ait yazılı eserler önce Enûşirvân (ö. 579), ardından da Abbâsî halifelerinin teşvik ve destekleri ile sırasıyla Cündişâpûr ve Bağdat’ta Süryanice, Pehlevice ve Arapçaya tercüme edilmiş ve bu kültüre ait tıp, felsefe, astronomi, botanik, zooloji gibi disiplinlerdeki bilgi birikimi Anadolu’nun güney ve doğusundaki uygarlıklarca da bilinir olmuştu. XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da yükselen Türk uygarlığında Türkçe eserler ortaya çıkmaya başlamış ve çeşitli disiplinlerde eserler kaleme alan Türk bilim insanları da söz konusu tercüme eserlerden yoğun biçimde faydalanmışlardır. Bu çalışmada Antik Çağ ve Orta Çağ Döneminde Anadolu’da etkili olmuş Yunan, Roma ve Türk uygarlığı yazınlarında bahsi geçen bitkilerden, kullanım çeşitliği bağlamında en zengin olanlar arasından iki takson örnek olarak belirlenmiş ve taksonların özelinde söz konusu uygarlıklar arasındaki etkileşimin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Örnek olarak seçilen taksonlar, Anadolu’da doğal olarak yayılış gösteren defne (Laurus nobilis) ve mersin (Myrtus communis) olup, bu bitkilerin ilgili uygarlıkların yazınlarında yer aldığı şekliyle sağlık, kültür ve inanç bağlamında kullanımları araştırılmıştır. Bulgularımıza göre, iki bitkinin adı geçen uygarlıklarda sağlık alanında kullanımları büyük oranda benzeşmekte iken, inanç ve kültür sahalarındaki etkileşimin sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bitkilerin kullanım yoğunluklarının uygarlıkların genel karakteristikleri ile örtüştüğü de görülmüştür. Buna göre, defne ve mersin, Antik Yunan’da ibadet ve spor müsabakalarında kullanımı ile öne çıkarken, militarist bir yapıda olan Antik Roma’da savaşla özdeşlemiş, pragmatist yönü ağır basan klasik bir Orta Çağ medeniyeti olan Anadolu Türk uygarlığında ise neredeyse tamamı ile sağlık alanında kullanımı ile özelleşmiştir.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Türklerin XI. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yerleşmeye başlamalarından hemen önce Bizans, Hristiyanlığın güç kazanmasına bağlı olarak çok tanrılı klasik antikite kültürü ile arasındaki bağı koparmıştı. Ancak adı geçen kültüre ait yazılı eserler önce Enûşirvân (ö. 579), ardından da Abbâsî halifelerinin teşvik ve destekleri ile sırasıyla Cündişâpûr ve Bağdat’ta Süryanice, Pehlevice ve Arapçaya tercüme edilmiş ve bu kültüre ait tıp, felsefe, astronomi, botanik, zooloji gibi disiplinlerdeki bilgi birikimi Anadolu’nun güney ve doğusundaki uygarlıklarca da bilinir olmuştu. XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da yükselen Türk uygarlığında Türkçe eserler ortaya çıkmaya başlamış ve çeşitli disiplinlerde eserler kaleme alan Türk bilim insanları da söz konusu tercüme eserlerden yoğun biçimde faydalanmışlardır. Bu çalışmada Antik Çağ ve Orta Çağ Döneminde Anadolu’da etkili olmuş Yunan, Roma ve Türk uygarlığı yazınlarında bahsi geçen bitkilerden, kullanım çeşitliği bağlamında en zengin olanlar arasından iki takson örnek olarak belirlenmiş ve taksonların özelinde söz konusu uygarlıklar arasındaki etkileşimin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Örnek olarak seçilen taksonlar, Anadolu’da doğal olarak yayılış gösteren defne (Laurus nobilis) ve mersin (Myrtus communis) olup, bu bitkilerin ilgili uygarlıkların yazınlarında yer aldığı şekliyle sağlık, kültür ve inanç bağlamında kullanımları araştırılmıştır. Bulgularımıza göre, iki bitkinin adı geçen uygarlıklarda sağlık alanında kullanımları büyük oranda benzeşmekte iken, inanç ve kültür sahalarındaki etkileşimin sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bitkilerin kullanım yoğunluklarının uygarlıkların genel karakteristikleri ile örtüştüğü de görülmüştür. Buna göre, defne ve mersin, Antik Yunan’da ibadet ve spor müsabakalarında kullanımı ile öne çıkarken, militarist bir yapıda olan Antik Roma’da savaşla özdeşlemiş, pragmatist yönü ağır basan klasik bir Orta Çağ medeniyeti olan Anadolu Türk uygarlığında ise neredeyse tamamı ile sağlık alanında kullanımı ile özelleşmiştir.
Doğan, Hüseyin
Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) PhD Thesis
Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
@phdthesis{nokey,
title = {Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.)},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=G_oJ1rKE4SgJUkomyAKpRyvLkOXfCsU7p5F9Bd1_3MCZ7knixVajWHugT5-TvwCF},
year = {2023},
date = {2023-07-05},
urldate = {2023-07-05},
address = {Kocaeli Üniversitesi},
school = {Sosyal Bilimler Enstitüsü},
abstract = {XI. yüzyılın sonlarından itibaren yoğunlaşan Türk göçleri ile Anadolu siyasal ve sosyal bir dönüşüme sahne olmuş, takip eden yüzyılda Türkçe yazı dili olarak güç kazanmış ve XIII. yüzyılın başından itibaren Botanik sahasında Türkçe eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu dönemde Türkçe karşılığı olmayan bitkilerin adları gerek tercüme yoluyla gerekse morfolojik özellikleri dikkate alınarak Türkçeleştirilmiş, daha da önemlisi bitkiler tanımlanırken büyük ölçüde Türkçe sözcükler kullanılarak zengin bir Türkçe Botanik terminolojisi oluşturulmuştur.
Bitkilerin hem faydaları bakımından sağlık, iktisat, gıda, inşaat gibi çok sayıda alanda insanlığın ortak paydası olması hem de bu dönemde kayda geçen bitkilerin büyük çoğunluğunun Türklerin ilk defa Anadolu'ya gelmelerinden sonra tanıştıkları bitkiler olması nedeniyle bitkiler uygarlığımızın gelişimini göstermesi bağlamında benzersiz bir alan sunmaktadır. Biz de bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi döneminde derlenen, tercüme edilen, kısmen ya da tamamen müellifin görüşlerinden oluşturulan eserleri kullanarak bitkilerin tüm yönleriyle araştırılmasını tez konusu olarak belirledik.
Çalışma ile söz konusu eserlerde geçen bitki adları varlığı, bitkilerin kullanım alanları ve bitkilerin bilimsel adlarının tespiti amaçlanmıştır. Tezin kaynak, tarih ve coğrafya kapsamında Ortaçağ'da Anadolu'da en az bir faydaya matuf kullanılan bitkilerin tamamının listesi çıkarılmış, bitkilerin kullanım alanları gösterilmiş ve tespit edilen bitkiler Yunan, Roma ve İslâm uygarlıklarındaki kullanımları ile mukayese edilmiştir. Ayrıca bitkilerin büyük bölümü bilimsel adları ile eşleştirilmiş, bu sayede hem Ortaçağ hem de Ortaçağ sonrası Tarih, Edebiyat, Botanik, Tıp, Eczacılık, Veterinerlik, Eczacılık, Gastronomi, İktisat gibi disiplinlerde yapılacak olan çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir. Bitkilerin bilimsel adları tespit edilirken eserlerde yer verilen bitki betiklerinin yanı sıra bu eserlerin kaynakları olan Yunan, Roma ve İslâm uygarlığı yazınlarından da faydalanılmıştır. Ortak adı paylaşan farklı bitkiler tespit edilerek madde içinde açıklamış, tarihi ve coğrafi olarak Ortaçağ Anadolu'sunda bilinmesi mümkün olmayan bitkilerin doğru karşılıkları verilmiş, bitki olmadığı halde bitki olarak gösterilen isimler kapsam dışına alınmıştır.
Çalışma ile saptanan bitki taksonu sayısı 870'tir. Ortaçağ'ın sonuna doğru İslâm uygarlığının tamamında bilinen bitki taksonunun yaklaşık 1200 olduğu göz önüne alındığında sayının hayli yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu dönemde Türk bilim insanları tarafından Arapça ve Farsça dillerinde de eserler kaleme alınmış olup, araştırmanın bu yönde genişletilmesi ile toplam sayının artması muhtemeldir.
Tezimizde ayrıca Bitki Tarihi kavramı, Tarih bilim dalı için yardımcı bir alt disiplin olarak gerekçeleri ile önerilmiş, Eski Anadolu Türkçesi döneminde bitkilerin kullanımı ve algılanması temelinden hareket ederek, Ortaçağ Anadolu Türk uygarlığının, sağlık, botanik, kültür, tarih, inanç, mutfak, iktisat, dil, gündelik hayat, ticaret gibi çok sayıda farklı açıdan izlenebilirliği ve anlaşılabilirliği üzerinde durulmuştur.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {phdthesis}
}
XI. yüzyılın sonlarından itibaren yoğunlaşan Türk göçleri ile Anadolu siyasal ve sosyal bir dönüşüme sahne olmuş, takip eden yüzyılda Türkçe yazı dili olarak güç kazanmış ve XIII. yüzyılın başından itibaren Botanik sahasında Türkçe eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu dönemde Türkçe karşılığı olmayan bitkilerin adları gerek tercüme yoluyla gerekse morfolojik özellikleri dikkate alınarak Türkçeleştirilmiş, daha da önemlisi bitkiler tanımlanırken büyük ölçüde Türkçe sözcükler kullanılarak zengin bir Türkçe Botanik terminolojisi oluşturulmuştur.
Bitkilerin hem faydaları bakımından sağlık, iktisat, gıda, inşaat gibi çok sayıda alanda insanlığın ortak paydası olması hem de bu dönemde kayda geçen bitkilerin büyük çoğunluğunun Türklerin ilk defa Anadolu’ya gelmelerinden sonra tanıştıkları bitkiler olması nedeniyle bitkiler uygarlığımızın gelişimini göstermesi bağlamında benzersiz bir alan sunmaktadır. Biz de bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi döneminde derlenen, tercüme edilen, kısmen ya da tamamen müellifin görüşlerinden oluşturulan eserleri kullanarak bitkilerin tüm yönleriyle araştırılmasını tez konusu olarak belirledik.
Çalışma ile söz konusu eserlerde geçen bitki adları varlığı, bitkilerin kullanım alanları ve bitkilerin bilimsel adlarının tespiti amaçlanmıştır. Tezin kaynak, tarih ve coğrafya kapsamında Ortaçağ’da Anadolu’da en az bir faydaya matuf kullanılan bitkilerin tamamının listesi çıkarılmış, bitkilerin kullanım alanları gösterilmiş ve tespit edilen bitkiler Yunan, Roma ve İslâm uygarlıklarındaki kullanımları ile mukayese edilmiştir. Ayrıca bitkilerin büyük bölümü bilimsel adları ile eşleştirilmiş, bu sayede hem Ortaçağ hem de Ortaçağ sonrası Tarih, Edebiyat, Botanik, Tıp, Eczacılık, Veterinerlik, Eczacılık, Gastronomi, İktisat gibi disiplinlerde yapılacak olan çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir. Bitkilerin bilimsel adları tespit edilirken eserlerde yer verilen bitki betiklerinin yanı sıra bu eserlerin kaynakları olan Yunan, Roma ve İslâm uygarlığı yazınlarından da faydalanılmıştır. Ortak adı paylaşan farklı bitkiler tespit edilerek madde içinde açıklamış, tarihi ve coğrafi olarak Ortaçağ Anadolu’sunda bilinmesi mümkün olmayan bitkilerin doğru karşılıkları verilmiş, bitki olmadığı halde bitki olarak gösterilen isimler kapsam dışına alınmıştır.
Çalışma ile saptanan bitki taksonu sayısı 870’tir. Ortaçağ’ın sonuna doğru İslâm uygarlığının tamamında bilinen bitki taksonunun yaklaşık 1200 olduğu göz önüne alındığında sayının hayli yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu dönemde Türk bilim insanları tarafından Arapça ve Farsça dillerinde de eserler kaleme alınmış olup, araştırmanın bu yönde genişletilmesi ile toplam sayının artması muhtemeldir.
Tezimizde ayrıca Bitki Tarihi kavramı, Tarih bilim dalı için yardımcı bir alt disiplin olarak gerekçeleri ile önerilmiş, Eski Anadolu Türkçesi döneminde bitkilerin kullanımı ve algılanması temelinden hareket ederek, Ortaçağ Anadolu Türk uygarlığının, sağlık, botanik, kültür, tarih, inanç, mutfak, iktisat, dil, gündelik hayat, ticaret gibi çok sayıda farklı açıdan izlenebilirliği ve anlaşılabilirliği üzerinde durulmuştur.
Bitkilerin hem faydaları bakımından sağlık, iktisat, gıda, inşaat gibi çok sayıda alanda insanlığın ortak paydası olması hem de bu dönemde kayda geçen bitkilerin büyük çoğunluğunun Türklerin ilk defa Anadolu’ya gelmelerinden sonra tanıştıkları bitkiler olması nedeniyle bitkiler uygarlığımızın gelişimini göstermesi bağlamında benzersiz bir alan sunmaktadır. Biz de bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi döneminde derlenen, tercüme edilen, kısmen ya da tamamen müellifin görüşlerinden oluşturulan eserleri kullanarak bitkilerin tüm yönleriyle araştırılmasını tez konusu olarak belirledik.
Çalışma ile söz konusu eserlerde geçen bitki adları varlığı, bitkilerin kullanım alanları ve bitkilerin bilimsel adlarının tespiti amaçlanmıştır. Tezin kaynak, tarih ve coğrafya kapsamında Ortaçağ’da Anadolu’da en az bir faydaya matuf kullanılan bitkilerin tamamının listesi çıkarılmış, bitkilerin kullanım alanları gösterilmiş ve tespit edilen bitkiler Yunan, Roma ve İslâm uygarlıklarındaki kullanımları ile mukayese edilmiştir. Ayrıca bitkilerin büyük bölümü bilimsel adları ile eşleştirilmiş, bu sayede hem Ortaçağ hem de Ortaçağ sonrası Tarih, Edebiyat, Botanik, Tıp, Eczacılık, Veterinerlik, Eczacılık, Gastronomi, İktisat gibi disiplinlerde yapılacak olan çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir. Bitkilerin bilimsel adları tespit edilirken eserlerde yer verilen bitki betiklerinin yanı sıra bu eserlerin kaynakları olan Yunan, Roma ve İslâm uygarlığı yazınlarından da faydalanılmıştır. Ortak adı paylaşan farklı bitkiler tespit edilerek madde içinde açıklamış, tarihi ve coğrafi olarak Ortaçağ Anadolu’sunda bilinmesi mümkün olmayan bitkilerin doğru karşılıkları verilmiş, bitki olmadığı halde bitki olarak gösterilen isimler kapsam dışına alınmıştır.
Çalışma ile saptanan bitki taksonu sayısı 870’tir. Ortaçağ’ın sonuna doğru İslâm uygarlığının tamamında bilinen bitki taksonunun yaklaşık 1200 olduğu göz önüne alındığında sayının hayli yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu dönemde Türk bilim insanları tarafından Arapça ve Farsça dillerinde de eserler kaleme alınmış olup, araştırmanın bu yönde genişletilmesi ile toplam sayının artması muhtemeldir.
Tezimizde ayrıca Bitki Tarihi kavramı, Tarih bilim dalı için yardımcı bir alt disiplin olarak gerekçeleri ile önerilmiş, Eski Anadolu Türkçesi döneminde bitkilerin kullanımı ve algılanması temelinden hareket ederek, Ortaçağ Anadolu Türk uygarlığının, sağlık, botanik, kültür, tarih, inanç, mutfak, iktisat, dil, gündelik hayat, ticaret gibi çok sayıda farklı açıdan izlenebilirliği ve anlaşılabilirliği üzerinde durulmuştur.
2022
Doğan, Hüseyin
Eski Anadolu Türkçesi Metinlerine Göre Salgın Hastalık Algısı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri Journal Article
In: Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol. 26, no. 3, pp. 605 – 616, 2022, ISSN: 1301-370X.
@article{tsadergisi1066529,
title = {Eski Anadolu Türkçesi Metinlerine Göre Salgın Hastalık Algısı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2226251},
issn = {1301-370X},
year = {2022},
date = {2022-12-25},
urldate = {2022-12-25},
journal = {Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi},
volume = {26},
number = {3},
pages = {605 - 616},
publisher = {Akademisyenler Birliği Derneği},
abstract = {Salgın zamanları, görüldükleri coğrafyada nüfus, kaynaklar ve çevre üzerindeki yıkıcı etkileri bakımından Ortaçağın önemli buhran dönemleri arasında yer alır. Deprem, sel, geniş çaplı yangınlar gibi doğal afetlere eş değer görülen pandemiler, yetişmiş devlet adamlarını vurması ile siyasi, ordu arasında yayılması ile askeri, nüfusa sirayet etmesi ile de iktisadi ve sosyal bunalımlara yol açmıştır. Salgın hastalıklar Ortaçağ algısında, ilâhi cezalandırma, solunan havanın insan tabiatına muhalif bir biçimde değişmesi, sıçan gibi kemirgenlerin sayısındaki artış, istila ya da düzensiz göç unsurları gibi birden fazla nedene bağlanmıştır. Aynı şekilde Ortaçağda salgınlarla mücadelede de, tanrıya yakarma, ortaçağın hakim tıbbi metotlarına başvurma, tılsımlardan medet umma, salgın hastalık taşıdığına inanılan hayvanlarla mücadele etme, karantina uygulama gibi birden fazla yönteme başvurulmuştur. Eski Anadolu Türkçesi dönemi, devlet adamlarının teşvik ve destekleri ile doğa bilimlerine olan ilginin arttığı bir dönemdir. Bu ilgi Türkçe harici dillerde astronomi, coğrafya, botanik, zooloji gibi alanlarda yazılan eserlerin Türkçeye tercüme edilmesinin önünü açtığı gibi, mezkûr disiplinlere dair yazılan telif eserlerin de sayısının artmasını sağlamış, böylece doğa olaylarının yorumlanmasındaki paradigmayı zenginleştirmiştir. Bu çalışmada, Eski Anadolu Türkçesi eserlerinde salgın hastalıkların nasıl tanımlandığı, hangi nedenlere dayandırıldığı ve salgın hastalıkların öncesi ile vuku bulduğu dönemlerde ne türden önlemler alındığı soruları üzerinde durulmuş, Ortaçağda Anadolu’da görülen çiçek ve tâ’ûn vak’aları üzerinden salgın hastalık algısı ve salgın hastalıklarla mücadele yöntemleri araştırılmıştır.},
key = {cite},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Salgın zamanları, görüldükleri coğrafyada nüfus, kaynaklar ve çevre üzerindeki yıkıcı etkileri bakımından Ortaçağın önemli buhran dönemleri arasında yer alır. Deprem, sel, geniş çaplı yangınlar gibi doğal afetlere eş değer görülen pandemiler, yetişmiş devlet adamlarını vurması ile siyasi, ordu arasında yayılması ile askeri, nüfusa sirayet etmesi ile de iktisadi ve sosyal bunalımlara yol açmıştır. Salgın hastalıklar Ortaçağ algısında, ilâhi cezalandırma, solunan havanın insan tabiatına muhalif bir biçimde değişmesi, sıçan gibi kemirgenlerin sayısındaki artış, istila ya da düzensiz göç unsurları gibi birden fazla nedene bağlanmıştır. Aynı şekilde Ortaçağda salgınlarla mücadelede de, tanrıya yakarma, ortaçağın hakim tıbbi metotlarına başvurma, tılsımlardan medet umma, salgın hastalık taşıdığına inanılan hayvanlarla mücadele etme, karantina uygulama gibi birden fazla yönteme başvurulmuştur. Eski Anadolu Türkçesi dönemi, devlet adamlarının teşvik ve destekleri ile doğa bilimlerine olan ilginin arttığı bir dönemdir. Bu ilgi Türkçe harici dillerde astronomi, coğrafya, botanik, zooloji gibi alanlarda yazılan eserlerin Türkçeye tercüme edilmesinin önünü açtığı gibi, mezkûr disiplinlere dair yazılan telif eserlerin de sayısının artmasını sağlamış, böylece doğa olaylarının yorumlanmasındaki paradigmayı zenginleştirmiştir. Bu çalışmada, Eski Anadolu Türkçesi eserlerinde salgın hastalıkların nasıl tanımlandığı, hangi nedenlere dayandırıldığı ve salgın hastalıkların öncesi ile vuku bulduğu dönemlerde ne türden önlemler alındığı soruları üzerinde durulmuş, Ortaçağda Anadolu’da görülen çiçek ve tâ’ûn vak’aları üzerinden salgın hastalık algısı ve salgın hastalıklarla mücadele yöntemleri araştırılmıştır.
Doğan, Hüseyin
Kayıp Mücevher: Belesân Book Chapter
In: Koç, Selçuk; Gözen, Mehmet Çağrı; Çolak, Kerem (Ed.): Dünden Bugüne Ekonomi Yazıları, vol. V, pp. 43-51, Nobel Akademik Yayıncılık, 2022, ISBN: 978-625-433-988-2.
@inbook{inbookb,
title = {Kayıp Mücevher: Belesân},
author = {Hüseyin Doğan},
editor = {Selçuk Koç and Mehmet Çağrı Gözen and Kerem Çolak},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2023/02/Kayip-Mucevher-Belesan.pdf},
isbn = {978-625-433-988-2},
year = {2022},
date = {2022-12-06},
urldate = {2022-12-06},
booktitle = {Dünden Bugüne Ekonomi Yazıları},
volume = {V},
pages = {43-51},
publisher = {Nobel Akademik Yayıncılık},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Doğan, Hüseyin
Moğol Mucizesi: XIII. Yüzyıl Kaynaklarına Göre Moğol İstilasının Başarılı Olmasının Nedenleri Journal Article
In: Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, vol. 9, no. 88, pp. 1925-1936, 2022.
@article{,
title = {Moğol Mucizesi: XIII. Yüzyıl Kaynaklarına Göre Moğol İstilasının Başarılı Olmasının Nedenleri},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://jshsr.org/index.php/pub/article/view/177/173},
doi = {https://doi.org/10.26450/jshsr.3262},
year = {2022},
date = {2022-10-27},
urldate = {2022-10-27},
journal = {Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi},
volume = {9},
number = {88},
pages = { 1925-1936},
abstract = {Moğol istilası, XIII. yüzyılın tamamında Asya kıtasının büyük bölümü ile Avrupa kıtasının bir bölümünü etkisi altına almış, etkisi altına aldığı bölgede sosyal, ekonomik, siyasal, dinsel yapılar üzerinde radikal değişikliklere neden olmuş bir Ortaçağ olgusunun adıdır. XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan istila, aynı yüzyılın sonuna doğru tepe noktasına ulaşmış ve XIV. yüzyıla gelindiğinde yerini görece bir barış dönemine bırakmıştır. XIII. yüzyıl kaynaklarında, Moğol hurucunun ilk dönemlerine dair belirgin bir bilinmezlik ve şaşkınlık havası hakimken, zamanla diplomatik girişimlerin hız kazanması ile sosyolojik analizler ön plana çıkmıştır. Benzer biçimde, hurucun tanrısal bir iradenin tezahürü olduğuna dair algılar da yerini Moğolların başarısının ardında yatan nedenlerin ortaya çıkarılması çabalarına bırakmıştır. İstilanın küresel ölçekte olması, XIII. yüzyıl tarihyazımında hadisenin nasıl görüldüğünün mukayesesi açısından benzersiz bir örnek teşkil eder. Biz de çalışmamızda, XIII. yüzyıl tarihçilerinin gözünden Moğol istilasının başarılı olmasının ardında yatan nedenleri araştırdık.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Moğol istilası, XIII. yüzyılın tamamında Asya kıtasının büyük bölümü ile Avrupa kıtasının bir bölümünü etkisi altına almış, etkisi altına aldığı bölgede sosyal, ekonomik, siyasal, dinsel yapılar üzerinde radikal değişikliklere neden olmuş bir Ortaçağ olgusunun adıdır. XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan istila, aynı yüzyılın sonuna doğru tepe noktasına ulaşmış ve XIV. yüzyıla gelindiğinde yerini görece bir barış dönemine bırakmıştır. XIII. yüzyıl kaynaklarında, Moğol hurucunun ilk dönemlerine dair belirgin bir bilinmezlik ve şaşkınlık havası hakimken, zamanla diplomatik girişimlerin hız kazanması ile sosyolojik analizler ön plana çıkmıştır. Benzer biçimde, hurucun tanrısal bir iradenin tezahürü olduğuna dair algılar da yerini Moğolların başarısının ardında yatan nedenlerin ortaya çıkarılması çabalarına bırakmıştır. İstilanın küresel ölçekte olması, XIII. yüzyıl tarihyazımında hadisenin nasıl görüldüğünün mukayesesi açısından benzersiz bir örnek teşkil eder. Biz de çalışmamızda, XIII. yüzyıl tarihçilerinin gözünden Moğol istilasının başarılı olmasının ardında yatan nedenleri araştırdık.
Doğan, Hüseyin
Ortaçağ Türk Şiirinde “Sünbül” İmgesi Üzerine Bir Değerlendirme Journal Article
In: International Journal of Social Sciences, vol. 6, no. 26, pp. 170-187, 2022, ISSN: 2459-1149.
@article{nokey,
title = {Ortaçağ Türk Şiirinde “Sünbül” İmgesi Üzerine Bir Değerlendirme},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://www.sobider.net/FileUpload/ep842424/File/11.ortacag_turk_siirinde_1.pdf},
doi = {https://doi.org/10.52096/usbd.6.26.11},
issn = {2459-1149},
year = {2022},
date = {2022-09-17},
urldate = {2022-09-17},
journal = {International Journal of Social Sciences},
volume = {6},
number = {26},
pages = {170-187},
abstract = {Ortaçağ Türk uygarlığı yazınında sünbül kavramı hayli zengin bir kullanım çeşitliliğine sahiptir. Bu çeşitlilik doğa ve uygulamalı bilimlerin yanı sıra beşeri bilimlerde de kendini göstermiş, özellikle Türk şiirinde sünbül imgesine yaygın olarak başvurulmuştur. Doğa ve uygulamalı bilimler metinlerindeki sünbül kavramı ile kastedilenin ne olduğu, uygarlığımızı bu alanlarda etkileyen yazınlarla mukayese olanağına sahip olduğumuzdan tespit edilebilirken, edebi metinlerde sünbül kullanımı ile kastedilenin ne olduğunun ayrıca araştırılması gerekmektedir. Biz de bu çalışmada, Ortaçağ’da doğa ve uygulamalı bilimlerde Türkçe kullanılarak oluşturulan eserlerle Ortaçağ Türk şiirini karşılaştırarak şiirde sünbül kullanımı ile neyin kastedildiğini tartıştık. Çalışmamızda, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserlerde sünbül kullanımı hakkında tanım ve kullanım alanlarını da kapsayacak biçimde genel bir çerçeve oluşturulmuş ve sonuç bölümünde tüm bu kullanımlar ile şiirde kullanılan sünbül imgesi ile bağlantı kurularak kavramın Ortaçağ Türk şiirindeki ifade ettiği değerler üzerinde durulmuştur. Bulgularımıza göre Türk şiirinde sünbül kullanımı adı geçen üç disiplindeki terimsel karşılıkları ile bağlantılıdır. Bitkibilim terimi olarak sünbül ile sevgilinin saçı arasında bağıntı kurularak Ortaçağ’da sünbül adı ile bilinen bitkilerin hoş kokularına, bu bitkilerin kök sistemlerinde görülen ipliksi yapılara yahut başka bir olasılıkla çiçek durumlarına işaret edilmiştir. Yıldızbilim terimi olarak sünbüle, doğrudan bitkibilim terimi olarak kullanılan sünbül kavramı ile görsel bir benzerlik kurularak sünbüle adı verilen modern başak burcu kastedilmiştir. Göstergebilim terimi olarak ise sünbüle ideal kadının kusursuz saçının yanı sıra bu saçın kokusunu imlemek için başvurulmuş, ayrıca zaman zaman göksel nitelik de taşıyan eşsiz bir bahçenin güzelliğini tamamlayıcı unsurlar arasında sayılmıştır. Bu çalışma ayrıca adı geçen kullanım biçimlerinin yanı sıra sünbül ile zülüf bağıntısının kurulmuş olmasını, Antikçağ’ın tarım tanrıçalarına duyulan şükran duygusunun evrimleşmiş bir tezahürü olduğunu öne sürmektedir.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Ortaçağ Türk uygarlığı yazınında sünbül kavramı hayli zengin bir kullanım çeşitliliğine sahiptir. Bu çeşitlilik doğa ve uygulamalı bilimlerin yanı sıra beşeri bilimlerde de kendini göstermiş, özellikle Türk şiirinde sünbül imgesine yaygın olarak başvurulmuştur. Doğa ve uygulamalı bilimler metinlerindeki sünbül kavramı ile kastedilenin ne olduğu, uygarlığımızı bu alanlarda etkileyen yazınlarla mukayese olanağına sahip olduğumuzdan tespit edilebilirken, edebi metinlerde sünbül kullanımı ile kastedilenin ne olduğunun ayrıca araştırılması gerekmektedir. Biz de bu çalışmada, Ortaçağ’da doğa ve uygulamalı bilimlerde Türkçe kullanılarak oluşturulan eserlerle Ortaçağ Türk şiirini karşılaştırarak şiirde sünbül kullanımı ile neyin kastedildiğini tartıştık. Çalışmamızda, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserlerde sünbül kullanımı hakkında tanım ve kullanım alanlarını da kapsayacak biçimde genel bir çerçeve oluşturulmuş ve sonuç bölümünde tüm bu kullanımlar ile şiirde kullanılan sünbül imgesi ile bağlantı kurularak kavramın Ortaçağ Türk şiirindeki ifade ettiği değerler üzerinde durulmuştur. Bulgularımıza göre Türk şiirinde sünbül kullanımı adı geçen üç disiplindeki terimsel karşılıkları ile bağlantılıdır. Bitkibilim terimi olarak sünbül ile sevgilinin saçı arasında bağıntı kurularak Ortaçağ’da sünbül adı ile bilinen bitkilerin hoş kokularına, bu bitkilerin kök sistemlerinde görülen ipliksi yapılara yahut başka bir olasılıkla çiçek durumlarına işaret edilmiştir. Yıldızbilim terimi olarak sünbüle, doğrudan bitkibilim terimi olarak kullanılan sünbül kavramı ile görsel bir benzerlik kurularak sünbüle adı verilen modern başak burcu kastedilmiştir. Göstergebilim terimi olarak ise sünbüle ideal kadının kusursuz saçının yanı sıra bu saçın kokusunu imlemek için başvurulmuş, ayrıca zaman zaman göksel nitelik de taşıyan eşsiz bir bahçenin güzelliğini tamamlayıcı unsurlar arasında sayılmıştır. Bu çalışma ayrıca adı geçen kullanım biçimlerinin yanı sıra sünbül ile zülüf bağıntısının kurulmuş olmasını, Antikçağ’ın tarım tanrıçalarına duyulan şükran duygusunun evrimleşmiş bir tezahürü olduğunu öne sürmektedir.
Doğan, Hüseyin
İbn Battûta’nın Türkiye notlarında bahsi geçen bitkiler hakkında Conference
Eurosia International Congress on Scientific Research and Recent Trends-IX, vol. 1, IKSAD Publications Instution of Economic Development and Social Research Publications, 2022, ISBN: 978-625-8405-60-6.
@conference{nokey,
title = {İbn Battûta’nın Türkiye notlarında bahsi geçen bitkiler hakkında},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://www.euroasiasummit.org/_files/ugd/262ebf_0a2562d6f1a845f490f2c913bdd3acb6.pdf},
isbn = {978-625-8405-60-6},
year = {2022},
date = {2022-07-03},
urldate = {2022-07-03},
booktitle = {Eurosia International Congress on Scientific Research and Recent Trends-IX},
volume = {1},
pages = {644-662},
publisher = {Instution of Economic Development and Social Research Publications},
organization = {IKSAD Publications},
abstract = {Ortaçağın en meşhur Müslüman seyyahlarından biri olan İbn Battûta (ö. 1368-69), 1332 yılında beşinci kez hac yaptıktan sonra Hindistan’a gitmek üzere harekete geçtiyse de Kızıldeniz’de yakalandığı fırtına yüzünden yolculuk güzergahında değişik yaptı. Planlanan yeni seyahat rotası onu Lazkiye limanından bir Ceneviz gemisiyle Türkiye’ye getirdi. Alanya’da karaya çıkan ibn Battûta, Anadolu yolculuğu sırasında Isparta, Eğridir, Denizli, Tavas, Muğla, Milas ve Barçın’a ulaştı. Seyahatnamesine göre buradan Konya ve Erzurum’a gitti. Kayseri’yi gördü. Birgi’ye geldi ve buradan da Ayasulug, İzmir, Manisa, Bursa ve İznik’e gitti. Sakarya vadisini kat ederek Geyve, Göynük, Bolu ve Kastamonu’ya uğradı. En son Sinop’a gitti ve buradan bir gemi ile Kırım’a gitmek üzere hareket ederek Türkiye seyahatini tamamladı. O, Türkiye seyahatine başladığında yirmili yaşlarının sonundaydı.
İbn Batuta’nın donanımı, seyahatleri ile artan görgüsü, diplomatik görevleri ve çeşitli ülkelerde yaptığı kadılık mesleği şüphesiz onun bakış açısını, değerlendirmelerini ve üslubunu doğrudan etkilemişti. Battûta kimimi zaman derviş gibi giyinip davranmış, kimi zamansa dünyadan el çekip zahit gibi yaşamıştı. Maceraları kadar üslubunun da renkli olduğu şüphesizdir. Er-Rihle, Ortaçağ Türkiye tarihi çalışmalarının temel kaynakları arasındadır. Her ne kadar Anadolu hakkında daha önceden çeşitli seyahat kayıtları varsa da ibn Battûta’nınki daha kapsamlı ve ayrıntılıdır. Araştırmacılar Anadolu’nun siyasi, sosyal, ekonomi ve müessese tarihi gibi pek çok değişik alanda yaptıkları çalışmalarda er-Rihle’den kaynak olarak faydalanmışlardır.
Biz bu çalışmada ibn Battûta’nın eserindeki Türkiye anlatısında yer verdiği bitkilere odaklandık. Acaba ibn Battûta’nın kaydettiği bitkiler ortaçağ Anadolu’sunda hangi kullanım alanlarına sahipti? Bu sorunun cevabını Ortaçağ Anadolu’sunda Türkçe kaleme alınan, tercüme edilen veya derlenen eserlerde aradık.
İbn Battûta, doğa tasvirleri sırasında genel ifadelerle bitkileri andığı gibi bazen de çeşitli tanımlamalar yaparken bir ad kaydetmeden bitki alanlarından bahseder. Tarla, bağ-bahçe, bostan gibi… Onun isimlerini andığı bitkiler genellikle yenilebilir olanlardır. Bir çok şehri meyvelerinin güzelliği sebebiyle över. Eserde adı geçen meyveler arasında üzüm, incir, nar, kayısı, şeftali, elma, erik, limon, ceviz ve kestane sayılabilir. Ayrıca safran, haşhaş, pirinç, pamuk, kamış, buğday ve arpa da eserde yer alan bitkiler arasındadır. Sebze ve baharatlardan da çeşitli vesileler ile bahsedilir. Bitkilerin kullanım alanlarına dair de bazı bilgiler vardır. Örneğin gülsuyu dökmek, güzel kokmak için hamamda kullanıldığı gibi ev sahibinin misafirini üst seviyede ağırlama uğraşının da bir göstergesidir.
Er-rihle’de bahsi geçen bitkilerin Ortaçağ Anadolu’sunda geniş bir kullanım alanı mevcuttur. Bahsi geçen bitkilerin birçoğu iktisadi bakımdan kıymetlidir. Yaygın olarak insan ve hayvanlar için gıda ve sağlık amacıyla onlara başvurulmuştur. Kişisel bakım ürünlerinin hammaddesi oldukları gibi tabirname ve divanlarda sembol değerlerinden de faydalanılmıştır.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {conference}
}
Ortaçağın en meşhur Müslüman seyyahlarından biri olan İbn Battûta (ö. 1368-69), 1332 yılında beşinci kez hac yaptıktan sonra Hindistan’a gitmek üzere harekete geçtiyse de Kızıldeniz’de yakalandığı fırtına yüzünden yolculuk güzergahında değişik yaptı. Planlanan yeni seyahat rotası onu Lazkiye limanından bir Ceneviz gemisiyle Türkiye’ye getirdi. Alanya’da karaya çıkan ibn Battûta, Anadolu yolculuğu sırasında Isparta, Eğridir, Denizli, Tavas, Muğla, Milas ve Barçın’a ulaştı. Seyahatnamesine göre buradan Konya ve Erzurum’a gitti. Kayseri’yi gördü. Birgi’ye geldi ve buradan da Ayasulug, İzmir, Manisa, Bursa ve İznik’e gitti. Sakarya vadisini kat ederek Geyve, Göynük, Bolu ve Kastamonu’ya uğradı. En son Sinop’a gitti ve buradan bir gemi ile Kırım’a gitmek üzere hareket ederek Türkiye seyahatini tamamladı. O, Türkiye seyahatine başladığında yirmili yaşlarının sonundaydı.
İbn Batuta’nın donanımı, seyahatleri ile artan görgüsü, diplomatik görevleri ve çeşitli ülkelerde yaptığı kadılık mesleği şüphesiz onun bakış açısını, değerlendirmelerini ve üslubunu doğrudan etkilemişti. Battûta kimimi zaman derviş gibi giyinip davranmış, kimi zamansa dünyadan el çekip zahit gibi yaşamıştı. Maceraları kadar üslubunun da renkli olduğu şüphesizdir. Er-Rihle, Ortaçağ Türkiye tarihi çalışmalarının temel kaynakları arasındadır. Her ne kadar Anadolu hakkında daha önceden çeşitli seyahat kayıtları varsa da ibn Battûta’nınki daha kapsamlı ve ayrıntılıdır. Araştırmacılar Anadolu’nun siyasi, sosyal, ekonomi ve müessese tarihi gibi pek çok değişik alanda yaptıkları çalışmalarda er-Rihle’den kaynak olarak faydalanmışlardır.
Biz bu çalışmada ibn Battûta’nın eserindeki Türkiye anlatısında yer verdiği bitkilere odaklandık. Acaba ibn Battûta’nın kaydettiği bitkiler ortaçağ Anadolu’sunda hangi kullanım alanlarına sahipti? Bu sorunun cevabını Ortaçağ Anadolu’sunda Türkçe kaleme alınan, tercüme edilen veya derlenen eserlerde aradık.
İbn Battûta, doğa tasvirleri sırasında genel ifadelerle bitkileri andığı gibi bazen de çeşitli tanımlamalar yaparken bir ad kaydetmeden bitki alanlarından bahseder. Tarla, bağ-bahçe, bostan gibi… Onun isimlerini andığı bitkiler genellikle yenilebilir olanlardır. Bir çok şehri meyvelerinin güzelliği sebebiyle över. Eserde adı geçen meyveler arasında üzüm, incir, nar, kayısı, şeftali, elma, erik, limon, ceviz ve kestane sayılabilir. Ayrıca safran, haşhaş, pirinç, pamuk, kamış, buğday ve arpa da eserde yer alan bitkiler arasındadır. Sebze ve baharatlardan da çeşitli vesileler ile bahsedilir. Bitkilerin kullanım alanlarına dair de bazı bilgiler vardır. Örneğin gülsuyu dökmek, güzel kokmak için hamamda kullanıldığı gibi ev sahibinin misafirini üst seviyede ağırlama uğraşının da bir göstergesidir.
Er-rihle’de bahsi geçen bitkilerin Ortaçağ Anadolu’sunda geniş bir kullanım alanı mevcuttur. Bahsi geçen bitkilerin birçoğu iktisadi bakımdan kıymetlidir. Yaygın olarak insan ve hayvanlar için gıda ve sağlık amacıyla onlara başvurulmuştur. Kişisel bakım ürünlerinin hammaddesi oldukları gibi tabirname ve divanlarda sembol değerlerinden de faydalanılmıştır.
İbn Batuta’nın donanımı, seyahatleri ile artan görgüsü, diplomatik görevleri ve çeşitli ülkelerde yaptığı kadılık mesleği şüphesiz onun bakış açısını, değerlendirmelerini ve üslubunu doğrudan etkilemişti. Battûta kimimi zaman derviş gibi giyinip davranmış, kimi zamansa dünyadan el çekip zahit gibi yaşamıştı. Maceraları kadar üslubunun da renkli olduğu şüphesizdir. Er-Rihle, Ortaçağ Türkiye tarihi çalışmalarının temel kaynakları arasındadır. Her ne kadar Anadolu hakkında daha önceden çeşitli seyahat kayıtları varsa da ibn Battûta’nınki daha kapsamlı ve ayrıntılıdır. Araştırmacılar Anadolu’nun siyasi, sosyal, ekonomi ve müessese tarihi gibi pek çok değişik alanda yaptıkları çalışmalarda er-Rihle’den kaynak olarak faydalanmışlardır.
Biz bu çalışmada ibn Battûta’nın eserindeki Türkiye anlatısında yer verdiği bitkilere odaklandık. Acaba ibn Battûta’nın kaydettiği bitkiler ortaçağ Anadolu’sunda hangi kullanım alanlarına sahipti? Bu sorunun cevabını Ortaçağ Anadolu’sunda Türkçe kaleme alınan, tercüme edilen veya derlenen eserlerde aradık.
İbn Battûta, doğa tasvirleri sırasında genel ifadelerle bitkileri andığı gibi bazen de çeşitli tanımlamalar yaparken bir ad kaydetmeden bitki alanlarından bahseder. Tarla, bağ-bahçe, bostan gibi… Onun isimlerini andığı bitkiler genellikle yenilebilir olanlardır. Bir çok şehri meyvelerinin güzelliği sebebiyle över. Eserde adı geçen meyveler arasında üzüm, incir, nar, kayısı, şeftali, elma, erik, limon, ceviz ve kestane sayılabilir. Ayrıca safran, haşhaş, pirinç, pamuk, kamış, buğday ve arpa da eserde yer alan bitkiler arasındadır. Sebze ve baharatlardan da çeşitli vesileler ile bahsedilir. Bitkilerin kullanım alanlarına dair de bazı bilgiler vardır. Örneğin gülsuyu dökmek, güzel kokmak için hamamda kullanıldığı gibi ev sahibinin misafirini üst seviyede ağırlama uğraşının da bir göstergesidir.
Er-rihle’de bahsi geçen bitkilerin Ortaçağ Anadolu’sunda geniş bir kullanım alanı mevcuttur. Bahsi geçen bitkilerin birçoğu iktisadi bakımdan kıymetlidir. Yaygın olarak insan ve hayvanlar için gıda ve sağlık amacıyla onlara başvurulmuştur. Kişisel bakım ürünlerinin hammaddesi oldukları gibi tabirname ve divanlarda sembol değerlerinden de faydalanılmıştır.
Doğan, Hüseyin
Eski Anadolu Türkçesi Metinlerine Göre Bitkilerde İşaret Teorisi Journal Article
In: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 1, no. 43, pp. 51 – 67, 2022, ISSN: 1302-6658.
@article{kosbed1073047,
title = {Eski Anadolu Türkçesi Metinlerine Göre Bitkilerde İşaret Teorisi},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2251382},
doi = {10.35343/kosbed.1073047},
issn = {1302-6658},
year = {2022},
date = {2022-06-29},
urldate = {2022-06-29},
journal = {Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi},
volume = {1},
number = {43},
pages = {51 - 67},
publisher = {Kocaeli Üniversitesi},
address = {kosbed@kocaeli.edu.tr},
abstract = {Bu çalışmada, bitkiler (Regnum: Plantae) özelinde 13. ve 15. yüzyıllar arasında Anadolu’da Türkçe yazınında İşaret Teorisi’nin yansımalarını göstermeye çalışacağız. İşaret Teorisi basitçe, (çalışmamız özelinde) bitkilerin bir parçası ya da tamamının insanın bir organına benzemesinin, söz konusu bitkinin ilgili organ üzerinde tedavi edici özellikler taşıdığına dair doğal bir kod olduğuna dair bir inanıştır. Bu inanışa göre, bir bitkinin kökleri ya da yaprakları saça benziyorsa, bu bitkinin saçla ilgili rahatsızlıklarda (dökülmesi, kırılması, erken ağarması, geç uzaması, vb.) faydalı olması beklenmektedir. İşaret Teorisi ayrıca, süte benzer bir usaresi olan bitkinin süt salgısını arttırdığı, bitkinin bir parçasının muayyen bir hayvanın organına benzemesi halinde o hayvandan gelecek zararlara karşı etkili olduğu, nemli bölgelerde yetişen bitkilerin rutubet kaynaklı hastalıklara iyi geleceği, vb. gibi geniş bir algı çerçevesine sahiptir. Benzeri, benzer özellikleri olması nedeniyle tedavi eden benzer’e, örneğin kokusu ile benzeyen başka bir bitki de zaman zaman benzer’in ikamesi olarak kullanılmıştır ve bu kullanım da teorinin kapsamı içinde değerlendirilmelidir. Bu anlayışa dair görüşlere Hint, Çin, Yunan ve Roma uygarlıklarının yazınlarında rastlanmaktadır. Bu görüş daha sonra mezkûr uygarlıkların metinlerinin Süryanice, Farsça, Arapça ve Türkçeye tercüme edilmeleri ile İslâm uygarlığında da karşılık bulmuştur.},
key = {cite},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Bu çalışmada, bitkiler (Regnum: Plantae) özelinde 13. ve 15. yüzyıllar arasında Anadolu’da Türkçe yazınında İşaret Teorisi’nin yansımalarını göstermeye çalışacağız. İşaret Teorisi basitçe, (çalışmamız özelinde) bitkilerin bir parçası ya da tamamının insanın bir organına benzemesinin, söz konusu bitkinin ilgili organ üzerinde tedavi edici özellikler taşıdığına dair doğal bir kod olduğuna dair bir inanıştır. Bu inanışa göre, bir bitkinin kökleri ya da yaprakları saça benziyorsa, bu bitkinin saçla ilgili rahatsızlıklarda (dökülmesi, kırılması, erken ağarması, geç uzaması, vb.) faydalı olması beklenmektedir. İşaret Teorisi ayrıca, süte benzer bir usaresi olan bitkinin süt salgısını arttırdığı, bitkinin bir parçasının muayyen bir hayvanın organına benzemesi halinde o hayvandan gelecek zararlara karşı etkili olduğu, nemli bölgelerde yetişen bitkilerin rutubet kaynaklı hastalıklara iyi geleceği, vb. gibi geniş bir algı çerçevesine sahiptir. Benzeri, benzer özellikleri olması nedeniyle tedavi eden benzer’e, örneğin kokusu ile benzeyen başka bir bitki de zaman zaman benzer’in ikamesi olarak kullanılmıştır ve bu kullanım da teorinin kapsamı içinde değerlendirilmelidir. Bu anlayışa dair görüşlere Hint, Çin, Yunan ve Roma uygarlıklarının yazınlarında rastlanmaktadır. Bu görüş daha sonra mezkûr uygarlıkların metinlerinin Süryanice, Farsça, Arapça ve Türkçeye tercüme edilmeleri ile İslâm uygarlığında da karşılık bulmuştur.
Doğan, Hüseyin
Koku’nun Tarihine Bir Katkı: Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde Bitkisel Kokunun Kullanımı Journal Article
In: The Journal of Social Sciences, vol. 9, no. 56, pp. 394-411, 2022, ISSN: 2149-0821.
@article{2022,
title = {Koku’nun Tarihine Bir Katkı: Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde Bitkisel Kokunun Kullanımı},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://sobider.com/?mod=tammetin&makaleadi=&key=55735},
doi = {https://doi.org/10.29228/sobider.55735},
issn = {2149-0821},
year = {2022},
date = {2022-02-01},
urldate = {2022-02-01},
journal = {The Journal of Social Sciences},
volume = {9},
number = {56},
pages = {394-411},
abstract = {Bitkilerin kök, çiçek, meyve, yaprak, kabuk, vb. fiziksel parçalarının çeşitli amaçlarla kullanılmasının yanı sıra, kokularından da birçok farklı alanda yararlanılmıştır. İnsanoğlu ve bitkisel koku ilişkisi geniş bir yelpazede karşılık bulmuş, hoş ya da rahatsız edici kokuya sahip bitkilerin etrafında zengin bir birikim oluşturulmuştur. Söz konusu bitkiler, şiir, hikaye ve efsanelere konu olmuş, ölülerin yakıldığı cenaze törenlerinde kötü kokuyu baskılaması için cenaze ile birlikte yakılmış, tanrılara adanan tapınakların yanı sıra kabirlere dikilmiş, ticareti yapılmış, sarhoşluk kaynaklı rahatsızlıklardan korunmak için başa takılmış, zararlı canlıları uzak tutması için doğrudan ya da yakılarak dumanı kullanılmış, kokusunun tedavi edici özelliği olduğu düşünülerek koklanmış, banyo sularına eklenmiş ve tütsüsü yakılmış, vücudun tamamında ya da belirli bir bölgesinde görülen kötü kokuların giderilmesi yahut hoş kokulu hale getirilmesi için başvurulmuştur. Biz de çalışmamızda Eski Anadolu Türkçesi metinlerini esas alarak, bitkisel koku kavramının Türk uygarlığındaki yerini değerlendirmeye çalışacağız.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Bitkilerin kök, çiçek, meyve, yaprak, kabuk, vb. fiziksel parçalarının çeşitli amaçlarla kullanılmasının yanı sıra, kokularından da birçok farklı alanda yararlanılmıştır. İnsanoğlu ve bitkisel koku ilişkisi geniş bir yelpazede karşılık bulmuş, hoş ya da rahatsız edici kokuya sahip bitkilerin etrafında zengin bir birikim oluşturulmuştur. Söz konusu bitkiler, şiir, hikaye ve efsanelere konu olmuş, ölülerin yakıldığı cenaze törenlerinde kötü kokuyu baskılaması için cenaze ile birlikte yakılmış, tanrılara adanan tapınakların yanı sıra kabirlere dikilmiş, ticareti yapılmış, sarhoşluk kaynaklı rahatsızlıklardan korunmak için başa takılmış, zararlı canlıları uzak tutması için doğrudan ya da yakılarak dumanı kullanılmış, kokusunun tedavi edici özelliği olduğu düşünülerek koklanmış, banyo sularına eklenmiş ve tütsüsü yakılmış, vücudun tamamında ya da belirli bir bölgesinde görülen kötü kokuların giderilmesi yahut hoş kokulu hale getirilmesi için başvurulmuştur. Biz de çalışmamızda Eski Anadolu Türkçesi metinlerini esas alarak, bitkisel koku kavramının Türk uygarlığındaki yerini değerlendirmeye çalışacağız.
2021
Gürbüz, Meryem; Doğan, Hüseyin
Sakızlı İsa Efendi’nin Nizâmü’l-Edviye adlı eserine göre kadın hastalıklarında kullanılan droglar Book Chapter
In: Murad, Sibel; Kaçar, Mücahit (Ed.): Sakızlı İsa Efendi ve Nizamü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler, pp. 175-193, DBY Yayınları, 2021, ISBN: 978-625-7471-43-5.
@inbook{inbookd,
title = {Sakızlı İsa Efendi’nin Nizâmü’l-Edviye adlı eserine göre kadın hastalıklarında kullanılan droglar},
author = {Meryem Gürbüz and Hüseyin Doğan},
editor = {Sibel Murad and Mücahit Kaçar},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2023/01/Sakizli-Isa-Efendinin-Nizamul-Edviye-adli-eserine-gore-kadin-hastaliklarinda-kullanilan-droglar.pdf},
isbn = {978-625-7471-43-5},
year = {2021},
date = {2021-12-13},
urldate = {2021-12-13},
booktitle = {Sakızlı İsa Efendi ve Nizamü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler},
pages = {175-193},
publisher = {DBY Yayınları},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Doğan, Hüseyin
En geç 18. asra ait İtalyanca-Arapça-Türkçe ticari terimler sözlüğü Book Chapter
In: Akgül, Işıl; Koç, Selçuk; Gözen, Mehmet Çağrı (Ed.): Dünden Bugüne Ekonomi Yazıları, vol. IV, pp. 100-118, Umuttepe Yayınları, 2021, ISBN: 978-605-7858-71-9.
@inbook{inbook,
title = {En geç 18. asra ait İtalyanca-Arapça-Türkçe ticari terimler sözlüğü},
author = {Hüseyin Doğan},
editor = {Işıl Akgül and Selçuk Koç and Mehmet Çağrı Gözen},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2022/06/En-gec-18.-asra-ait-Italyanca-Arapca-Turkce-ticari-terimler-sozlugu.pdf},
isbn = {978-605-7858-71-9},
year = {2021},
date = {2021-12-01},
urldate = {2021-12-01},
booktitle = {Dünden Bugüne Ekonomi Yazıları},
volume = {IV},
pages = {100-118},
publisher = {Umuttepe Yayınları},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
2020
Gürbüz, Meryem; Doğan, Hüseyin
Ortaçağ Anadolu’sunda Peganum harmala’nın sağlık alanında kullanımının araştırılması Journal Article
In: Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol. 13, iss. 71, pp. 188-194, 2020, ISSN: 1307-9581.
@article{2020,
title = {Ortaçağ Anadolu’sunda Peganum harmala’nın sağlık alanında kullanımının araştırılması},
author = {Meryem Gürbüz and Hüseyin Doğan},
url = {https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/investigation-of-the-use-of-peganum-harmala-l-in-health-care-in-medieval-anatolia.pdf},
issn = {1307-9581},
year = {2020},
date = {2020-06-01},
urldate = {2020-06-01},
journal = {Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi},
volume = {13},
issue = {71},
pages = {188-194},
abstract = {Halk ağzında üzerlik, ilezik, nazar otu, üzellik, üzerik, üzerrik, üzeriyh, yabani sedef otu, yüzellik, yüzerlik gibi isimlerle bilinen Peganum harmala, geleneksel tıp alanında gerek Yunan ve Roma gerekse Arap ve Türk uygarlıklarında yaygın olarak bilinen ve kullanılan bir bitkidir. Ortaçağ Anadolu’sunda bitkinin tohum, yaprak, kök gibi parçaları; kavurma, dövme, kaynatma gibi işlemlerden geçirilerek çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Peganum harmala hem Batı hem de Doğu kültürleri tarafından bilinen bir bitki olması nedeniyle, tarihsel süreç içinde ilgili kültürlerin bu bitki üzerinden etkileşimini göstermesi bakımından önemlidir. Bu etkileşim hem bitkinin yaygın adlarında hem de geleneksel tıp alanında kullanımında kendini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren Peganum harmala türünün Ortaçağ Anadolu’sunda sağlık alanında kullanımın araştırılmasıdır. Çalışmada XIII. yüzyıl başından XV. yüzyıl ortalarına kadar Anadolu’da yazılan, derlenen ve tercüme edilen tıp eserlerinde P. harmala taksonunun çeşitli hastalıklarda tek başına ya da diğer bitkilerle birlikte kullanılmasına dair örnekler verilmiş, böylece bitkinin tıbbî önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Halk ağzında üzerlik, ilezik, nazar otu, üzellik, üzerik, üzerrik, üzeriyh, yabani sedef otu, yüzellik, yüzerlik gibi isimlerle bilinen Peganum harmala, geleneksel tıp alanında gerek Yunan ve Roma gerekse Arap ve Türk uygarlıklarında yaygın olarak bilinen ve kullanılan bir bitkidir. Ortaçağ Anadolu’sunda bitkinin tohum, yaprak, kök gibi parçaları; kavurma, dövme, kaynatma gibi işlemlerden geçirilerek çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Peganum harmala hem Batı hem de Doğu kültürleri tarafından bilinen bir bitki olması nedeniyle, tarihsel süreç içinde ilgili kültürlerin bu bitki üzerinden etkileşimini göstermesi bakımından önemlidir. Bu etkileşim hem bitkinin yaygın adlarında hem de geleneksel tıp alanında kullanımında kendini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren Peganum harmala türünün Ortaçağ Anadolu’sunda sağlık alanında kullanımın araştırılmasıdır. Çalışmada XIII. yüzyıl başından XV. yüzyıl ortalarına kadar Anadolu’da yazılan, derlenen ve tercüme edilen tıp eserlerinde P. harmala taksonunun çeşitli hastalıklarda tek başına ya da diğer bitkilerle birlikte kullanılmasına dair örnekler verilmiş, böylece bitkinin tıbbî önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.
Gürbüz, Meryem; Doğan, Hüseyin
In: Efe, Aydın (Ed.): Tarih Araştırmaları, vol. II, pp. 17-35, Akademisyen Kitabevi, 2020, ISBN: 978-6052-589-14-4.
@inbook{inbooke,
title = {Ortaçağ Türkçe tıp metinlerine göre Anadolu’da insan ve hayvan tedavisinde ortak kullanılan bitkiler I (Doğal yayılış alanı Türkiye olanlar)},
author = {Meryem Gürbüz and Hüseyin Doğan},
editor = {Aydın Efe},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2022/06/Ortacag-Turkce-Tip-Metinlerine-Gore-Anadoluda-Insan-Ve-Hayvan-Tedavisinde-Ortak-Kullanilan-Bitkiler-I-Dogal-Yayilis-Alani-Turkiye-Olanlar.pdf},
isbn = {978-6052-589-14-4},
year = {2020},
date = {2020-03-01},
urldate = {2020-01-01},
booktitle = {Tarih Araştırmaları},
volume = {II},
pages = {17-35},
publisher = {Akademisyen Kitabevi},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Gürbüz, Meryem; Doğan, Hüseyin
In: Er, Sadık Erol (Ed.): Güncel Sosyal Bilimler Araştırmaları, pp. 101-115, Akademisyen Kitabevi, 2020, ISBN: 978-6052-588-82-6.
@inbook{inbookf,
title = {Ortaçağ Türkçe tıp metinlerine göre Anadolu’da insan ve hayvan tedavisinde ortak kullanılan bitkiler II (Doğal yayılış alanı Türkiye dışındaki coğrafyalar olanlar)},
author = {Meryem Gürbüz and Hüseyin Doğan},
editor = {Sadık Erol Er},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2022/06/Ortacag-Turkce-Tip-Metinlerine-Gore-Anadoluda-Insan-Ve-Hayvan-Tedavisinde-Ortak-Kullanilan-Bitkiler-II-Dogal-Yayilis-Alani-Turkiye-Disindaki-Cografyalar-Olanlar.pdf},
isbn = {978-6052-588-82-6},
year = {2020},
date = {2020-03-01},
booktitle = {Güncel Sosyal Bilimler Araştırmaları},
pages = {101-115},
publisher = {Akademisyen Kitabevi},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Doğan, Hüseyin
Role of Plants in Roman Economic System in Classical Antiquity Book Chapter
In: Akgül, Işıl; Koç, Selçuk; Bağırzade, Elşen (Ed.): Economic Issues, vol. II, pp. 127-140, İqtisad Universiteti Publishing, 2020, ISBN: 978-9952-501-20-9.
@inbook{inbookc,
title = {Role of Plants in Roman Economic System in Classical Antiquity},
author = {Hüseyin Doğan},
editor = {Işıl Akgül and Selçuk Koç and Elşen Bağırzade},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2022/06/Role-of-plants-in-Roman-Economic-System-in-Classical-Antiquity.pdf},
isbn = {978-9952-501-20-9},
year = {2020},
date = {2020-02-15},
urldate = {2020-02-15},
booktitle = {Economic Issues},
volume = {II},
pages = {127-140},
publisher = {İqtisad Universiteti Publishing},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
2019
Doğan, Hüseyin
Roma kültüründe bitkiler Masters Thesis
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli Üniversitesi, 2019.
@mastersthesis{dougan2019roma,
title = {Roma kültüründe bitkiler},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=Mir2lXQK1dkmQ9Ige3PZbm-k3FVPF_gF0PFL2va6OEX49VxlYAF63_-km2KRCIR6},
year = {2019},
date = {2019-06-01},
urldate = {2019-06-01},
address = {Kocaeli Üniversitesi},
school = {Sosyal Bilimler Enstitüsü},
abstract = {Bu çalışmada; Avrupa-Sibirya, Öksin, İran-Turan ve Akdeniz floristik bölgelerinde doğal olarak yayılış gösteren bitkilerin; antikçağda önce İtalya yarımadasında, sonra tedricen Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarının bir bölümünde etkili olmuş ve bir ölçüde Hellen Uygarlığı'ndan etkilenip bir dereceye kadar da günümüzde Batı Uygarlığı olarak bilinen Uygarlığı etkilemiş Roma Uygarlığı yazınındaki izdüşümlerini takip etmeye çalışacağız. Bu kapsamda; bitkilerin, tıbbî, askerî ya da iktisadî anlamda kullanımlarının yanı sıra, kültürel, dinsel ya da mitsel karşılıkları da incelenmeye gayret edilmiştir. Bitkilerin Tarihi ile bir bölgede yerleşik olan kültürler hakkında bilgi edinmek mümkün olmakla birlikte daha önce o bölgede mevcut olmuş ancak günümüzde çeşitli nedenlerle artık mevcut olmayan kültürlerin izlerini takip etmek de mümkündür. Hatta o bölgeyi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen kültürler de kapsam dışı değildir. Bugün kullandığımız bitki isimleri arasında bulunan laden Latince, susam Sümerce, nefvel Arapça, vb. mahreçlidir ve söz konusu kültürlerin belli dönem Anadolu coğrafyasında en azından kültürel düzeyde etkili olduklarını göstermesi açısından önemlidir. Yukarıda ifade edildiği üzere, Roma Uygarlığı bir dereceye kadar Hellen Uygarlığı'nın ardılı olarak kabul edilir, bu nedenle yazını ve doğallıkla bitkilere dair aktardıkları da Hellen Uygarlığı'ndan bağımsız olarak düşünülemez. Bu doğrultuda, çalışma temelde Roma Uygarlığı'nı merkezine oturtmuş olmakla birlikte, özellikle mitolojik referanslar bölümünde Hellen Uygarlığına da değinecektir.},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {mastersthesis}
}
Bu çalışmada; Avrupa-Sibirya, Öksin, İran-Turan ve Akdeniz floristik bölgelerinde doğal olarak yayılış gösteren bitkilerin; antikçağda önce İtalya yarımadasında, sonra tedricen Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarının bir bölümünde etkili olmuş ve bir ölçüde Hellen Uygarlığı’ndan etkilenip bir dereceye kadar da günümüzde Batı Uygarlığı olarak bilinen Uygarlığı etkilemiş Roma Uygarlığı yazınındaki izdüşümlerini takip etmeye çalışacağız. Bu kapsamda; bitkilerin, tıbbî, askerî ya da iktisadî anlamda kullanımlarının yanı sıra, kültürel, dinsel ya da mitsel karşılıkları da incelenmeye gayret edilmiştir. Bitkilerin Tarihi ile bir bölgede yerleşik olan kültürler hakkında bilgi edinmek mümkün olmakla birlikte daha önce o bölgede mevcut olmuş ancak günümüzde çeşitli nedenlerle artık mevcut olmayan kültürlerin izlerini takip etmek de mümkündür. Hatta o bölgeyi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen kültürler de kapsam dışı değildir. Bugün kullandığımız bitki isimleri arasında bulunan laden Latince, susam Sümerce, nefvel Arapça, vb. mahreçlidir ve söz konusu kültürlerin belli dönem Anadolu coğrafyasında en azından kültürel düzeyde etkili olduklarını göstermesi açısından önemlidir. Yukarıda ifade edildiği üzere, Roma Uygarlığı bir dereceye kadar Hellen Uygarlığı’nın ardılı olarak kabul edilir, bu nedenle yazını ve doğallıkla bitkilere dair aktardıkları da Hellen Uygarlığı’ndan bağımsız olarak düşünülemez. Bu doğrultuda, çalışma temelde Roma Uygarlığı’nı merkezine oturtmuş olmakla birlikte, özellikle mitolojik referanslar bölümünde Hellen Uygarlığına da değinecektir.
Doğan, Hüseyin
İkili Adlandırma Sisteminde Tarihî ve Mitolojik Karakter Kullanımı: Kocaeli Florası Örneği Conference
Uluslararası Orhan Gazi Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu, vol. V, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2019, ISBN: 978-6055-116-70-5.
@conference{nokey,
title = {İkili Adlandırma Sisteminde Tarihî ve Mitolojik Karakter Kullanımı: Kocaeli Florası Örneği},
author = {Hüseyin Doğan},
url = {https://kocaelibitkileri.com/wp-content/uploads/2023/01/Ikili-Adlandirma-Sisteminde-Tarihi-ve-Mitolojik-Karakter-Kullanimi-Kocaeli-Florasi-Ornegi.pdf},
isbn = {978-6055-116-70-5},
year = {2019},
date = {2019-03-15},
urldate = {2019-03-15},
booktitle = {Uluslararası Orhan Gazi Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu},
volume = {V},
pages = {39-76},
publisher = {Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları},
organization = {Kocaeli Büyükşehir Belediyesi},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {conference}
}
