Site icon Kocaeli Bitkileri

Atropa bella-donna (Güzelavrat otu)

Atropa belladonna

Atropa belladonna: 28/06/2021; Eriklitepe Tabiat Parkı; 950 m.; ormanlık. © Hüseyin Cahid Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Halîmî, şâbîzek (شابيزک) adlı bitkinin Türkçe karşılığının kurudan (قردن) olduğunu yazmıştır. Dioscorides, halüsinojenik ve doz aşımının ölüme neden olduğunu, panzehirinin ise bal ve su olduğunu belirtmiştir.

İshâk bin Murâd, bitkiyi dilkü üzümü maddesi içinde ele almış ve tüketilmesi halinde ölümcül olduğunu kaydetmiş, şişlikleri gidermek için haricen kullanılmasını; tüketen kişinin kusturulmasını, yoğurt, anîsûn, bâdâm yağı ve tavuk çorbası içirilmesini önermiştir.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.499-500.

Tarihi

Yaprakları rokaya benzer ancak daha büyüktür. Aynı kökten on ila on iki arası gövde büyür. Meyve yuvarlak, siyah renkli, sarmaşık meyveleri gibi salkım halinde ve üzüm gibi yumuşaktır. Kök beyaz renkli, kalın ve içi boştur. Çınar ağaçlarının arasında, dağlık bölgelerde yetişir. Kökü şarapla içildiğinde hoş olmayan rüyalar gördürür. Bu aynı zamanda akıl sağlığını da bir süreliğine bozar. Daha fazla içilirse ölümcüldür. Bu durumdaki hastaya büyük miktarlarda hidromel içirilmeli ve kusturulmalıdır. DI 4-73.

Tanımı

Halihazırda bazı kaynaklarda Atropa belladonna adı ile geçmektedir. 50 cm ila 2 metre büyüyebilir. Yumurtamsı yapraklar kısaca saplı, yumurtamsı eliptik, tepede sipsivri ve 18 cm uzunluğundadır. Çiçekler çan biçiminde, soluk mor renkli ve yeşil bezelidir. Hafif bir kokusu vardır. Meyveler yeşildir ve olgunlaştıklarında siyaha dönerler. 1,5 cm çapında olan bu meyveler tatlıdır ve bazı hayvanlar tarafından tüketilir.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayın (Fagus) ormanlarında görülür. Kartepe, Gölcük ve Başiskele ilçelerinde gözlemlenmiştir. Haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açar. 100 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde güzelavrat otu, dulavrat otu, ayı çileği, ayı liforu, ayı ligarbası, deli otu, ipkeseği, kurt böğürtleni, yidin, yiğdin otu ve yabani tütün adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını ecel tanrıçası Atropos’tan (Ἄτροπος) almaktadır. Antikçağda, insanın hayat serüveninin Mireler olarak bilinen, Zeus ve Artemis’in kızları olan üç tanrıça tarafından düzenlendiğine inanılıyordu. Atropos, bu üç kader tanrıçasından biridir ve görevi elindeki makasla ‘ip’leri kesmektir. Burada ipten kastedilen şey, insan ömrüdür. Bitkinin insanlar için zehirli olması ile ecel tanrıçası arasında bir bağ kurulmuştur. Tür adı Latince güzel kadın anlamına gelir. Antikçağda kadınların (örneğin Kleopatra) daha çekici olmak için göz bebeklerini büyütmek için bu bitkiyi kullanmalarına işaret eder. Bitkinin suyu mektupları kapatırken kullanılarak, mektubu taşıyan ulağın gözlerinin durumuna göre mektubun açılıp açılmadığı öğrenilirmiş.

Tıp

Ağrı kesici, kas gevşetici, iltihap gidericidir. Parkinson, güneş çarpması ve peptik ülser tedavisinde kullanılır. Menstrüel sorunlarda başvurulur. Göz ameliyatlarında göz bebeğini büyütmek için kullanılır. Mantar kaynaklı zehirlenmelerde kullanılır. Ağrı kesici, panzehir, spazm çözücü, idrar söktürücü, halusinojenik, uyuşturucu ve yatıştırıcıdır.

Dikkat

Fotoğrafları

Exit mobile version