Atropa bella-donna (Güzelavrat otu)

Halîmî, şâbîzek (شابيزک) adlı bitkinin Türkçe karşılığının kurudan (قردن) olduğunu yazmıştır. Dioscorides, halüsinojenik ve doz aşımının ölüme neden olduğunu, panzehirinin ise bal ve su olduğunu belirtmiştir.

İshâk bin Murâd, bitkiyi dilkü üzümü maddesi içinde ele almış ve tüketilmesi halinde ölümcül olduğunu kaydetmiş, şişlikleri gidermek için haricen kullanılmasını; tüketen kişinin kusturulmasını, yoğurt, anîsûn, bâdâm yağı ve tavuk çorbası içirilmesini önermiştir.

Tarihi

Yaprakları rokaya benzer ancak daha büyüktür. Aynı kökten on ila on iki arası gövde büyür. Meyve yuvarlak, siyah renkli, sarmaşık meyveleri gibi salkım halinde ve üzüm gibi yumuşaktır. Kök beyaz renkli, kalın ve içi boştur. Çınar ağaçlarının arasında, dağlık bölgelerde yetişir. Kökü şarapla içildiğinde hoş olmayan rüyalar gördürür. Bu aynı zamanda akıl sağlığını da bir süreliğine bozar. Daha fazla içilirse ölümcüldür. Bu durumdaki hastaya büyük miktarlarda hidromel içirilmeli ve kusturulmalıdır. DI 4-73.

Tanımı

Atropa bella-donna (Güzelavrat otu) halihazırda bazı kaynaklarda Atropa belladonna adı ile geçmektedir. Genellikle 50 cm ila 2 metre büyüyebilen bir bitkidir. Yumurtamsı yapraklar kısaca saplı, yumurtamsı eliptik, tepede sipsivri ve 18 cm uzunluğundadır. Çiçekler çan biçiminde, soluk mor renkli ve yeşil bezelidir. Hafif bir kokusu vardır. Meyveler yeşildir ve olgunlaştıklarında siyaha dönerler. 1,5 cm çapında olan bu meyveler tatlıdır ve bazı hayvanlar tarafından tüketilmektedir.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak Batı Asya, Kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika ve Avustralya’ya da dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayın (Fagus) ormanlarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 100 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe, Gölcük ve Başiskele ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde güzelavrat otu, dulavrat otu, ayı çileği, ayı liforu, ayı ligarbası, deli otu, ipkeseği, kurt böğürtleni, yidin, yiğdin otu ve yabani tütün adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını ecel tanrıçası Atropos’tan (Ἄτροπος) almaktadır. Antikçağda, insanın hayat serüveninin Mireler olarak bilinen, Zeus ve Artemis’in kızları olan üç tanrıça tarafından düzenlendiğine inanılıyordu. Atropos, bu üç kader tanrıçasından biridir ve görevi elindeki makasla ‘ip’leri kesmektir. Burada ipten kastedilen şey, insan ömrüdür. Buna göre cinsin insanlar için zehirli olması ile ecel tanrıçası arasında bir bağ kurulmuştur. Tür adı Latince güzel kadın anlamına gelir. Antikçağda kadınların (örneğin Kleopatra) daha çekici olmak için göz bebeklerini büyütmek için bu bitkiyi kullanmalarına işaret eder. Bitkinin suyu mektupları kapatırken kullanılarak, mektubu taşıyan ulağın gözlerinin durumuna göre mektubun açılıp açılmadığı öğrenilirmiş.

Tıp

Ağrı kesici, kas gevşetici, iltihap gidericidir. Parkinson, güneş çarpması ve peptik ülser tedavisinde kullanılmıştır. Menstrüel sorunlarda başvurulmuştur. Göz ameliyatlarında göz bebeğini büyütmek için kullanılmıştır. Mantar kaynaklı zehirlenmelerde önerilmiştir. Ayrıca ağrı kesici, panzehir, spazm çözücü, idrar söktürücü, halusinojenik, uyuşturucu ve yatıştırıcıdır.

Dikkat

Yaprakları, meyveleri ve özellikle kökü zehirlidir. Gebelik komplikasyonları, kardiyovasküler hastalıklar, gastrointestinal bozukluklar ve psikiyatrik bozukluklara neden olabileceği rapor edilmiştir.