Site icon Kocaeli Bitkileri

Asplenium trichomanes (Saçakotu)

Asplenium trichomanes

Asplenium trichomanes: 06/05/2020; Serindere Kanyonu; 450 m.; ormanlık. © Hüseyin Cahid Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Türkçe metinlerde şa’r el-gûl (شعر الغول), lahâ el-gûl (لحا الغول) ve dîv sakalı (ديو صقالى) olarak geçmektedir. Bitkinin yapraklarının görünümü nedeniyle bu adları almıştır ve şa’r el-gûl Arapça gûlyabani saçı, lahâ el-gûl ise gûlyabani sakalı anlamına gelir. Bitkinin epiteti olan trichomanes de Antik Yunanca delinin saçı anlamını verir. Şerîf, bitki yakıldığında yanmış saç kokusu gibi bir koku yaydığını aktarmıştır.

Dioscorides bitkinin baldırı kara ile benzer işlevlere sahip olduğunu tahmin ettiğini; Plinius, boğaz ağrısına iyi geldiğini, saç dökülmesini engellediğini ve hapşırtıcı olduğunu belirtmiştir. İbn Sînâ’nın şa’r el-gûl maddesinde yazdıkları bu bitkiye uymamaktadır, muhtemelen O baldırı kara ya da başka bir eğrelti otu türünden bahsetmektedir.

Sabuncuoğlu Şerefeddin selisâ adı verilen ve çok sayıda hastalığın tedavisinde kullanılan macunun terkibinde bu bitkiyi de saymıştır. Bitki ateş düşürücü olarak kullanılmış, yürüyüş esnasında bitkinin pazuya bağlanması halinde yürüyüşün yorucu olmayacağına inanılmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.635-636.

Tarihi

Gölgeli yerlerde, nemli duvarlarda ve çeşmelerin çevresinde yetişir. Erkek eğreltiye benzer, mercimek benzeri yaprakları sapta karşılıklı olarak bulunur, saplar sert, parlak ve siyah renklidir. Adiantum capillus-veneris ile aynı özelliklere sahiptir. DI 4-135.

Tanımı

5 ila 15 cm uzayabilir. Küme halinde ve sporla çoğalan bir bitkidir. Fırontlar tek teleksidir. Yapraklar 5 cm büyüklüğündedir. Eksen morumsu kahverengidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak dünyanın büyük bir bölümünde yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Bahçe, tarla ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Sporlar nisan ve ağustos ayları arasında olgunlaşır. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde saçak otu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca dalak otu anlamına gelir. Cinse bağlı bazı türlerin yaprakları dalağa benzer ve bu nedenle dalakla ilgili sorunlara iyi geleceğine inanılırdı. Tür adı Antik Yunanca yumuşak saçlı anlamına gelir. Bitkinin İngilizce yaygın adı maidenhair olup, genç kız saçı anlamına gelir. Küme halinde bulunan bitki yüzeysel olarak örülmüş saçı andırmaktadır. İkili adlandırma öncesi adı “Trichomanes foliis eleganter incisis”tir.

Tıp

Yaprakları kurutularak çay olarak kullanılır. Bu çay tatlı, yatıştırıcı, balgam söktürücü ve müshildir. Göğüs şikayetlerinde başvurulur. Adet görmeyi tetikleyicidir.

Fotoğrafları

Exit mobile version