Özet
Asphodelus (Çiriş) bazı türleri tüketilen, ayrıca çok sayıda türü de süs bitkisi olarak yetiştirilen bir cinstir.
Hiyerarşi
Tanımı
Asphodelus (Çiriş) tek ya da genellikle çok yıllık şişkin rizomlu bitkilerden oluşan bir cinstir. Yapraklar çok sayıda, tabanda ve yaprak ayası şeritsi, silindirik, tabanı zarsı, kılıflı ve kenarları düzdür. Sıkapa katı ya da iççi boştur. Çiçek kurulu çok çiçekli ve bileşik salkım halindedir. Bırakte kalıcı, darca mızraksı ve kuruzarsıdır. Çiçek sapı eklemlidir ve meyve zamanı kalınlaşma eğilimindedir. Tepaller altı adet olup uzunlukları eşit değildir, beyaz ya da pembe renkli, serbest ya da sadece tabanda birleşmiş, yayılıcı ila dik ve belirgin tek damarlıdır. Ercikler altı adet, belirgin, aynı ya da neredeyse aynı uzunlukta ve tepallerden daha kısadır. İplikçikler tabanda genişleyici ve çıplaktır. Yumurtalık üç bölümlü olup, bölüm başına 1 ila 2 adet tohum taslağı vardır. Tepecik zayıfça üç lobludur. Meyve küresel bir kapsül formunda ve üç ila altı tohumludur. Tohumlar siyah renkli ve kanatlı ya da köşelidir.
Cins Akdeniz havzasına özgüdür ancak günümüzde süs bitkisi değeri nedeniyle diğer bölgelere de yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Türler]
Etimoloji
Cins adının etimolojisi belli değildir. Antik Yunanca bir kelime olup çiriş bitkisinin genel adıdır. Bitkiler mitolojide Hades’in bitkisi olarak kabul görür ve bu nedenle sıklıkla mezarlıklara dikilirdi. Düşük bir ihtimalle Antik Yunanca gizlemek anlamına gelen “sphallo” kelimesinin başına olumsuzluk ön eki olan “a-“ getirilmiştir. Bu durumda gizlenemeyen anlamına gelir ki bitkilerin boyları uzundur ve çok sayıda bireyden oluşan kümeler halinde görülürler. Bitkilerin dilimizdeki yaygın adı olan çiriş, Farsça (سريش) orijinlidir.
Tarihi
Hem Yunanlar hem de Romalılar, mezarların üzerine çirişotu (Asphodel) dikmekteydiler, bu çiçekler gelecek yaşamın simgesi sayılırdı ve Elysion çayırlarının bu çiçekle dolu olduğuna inanılırdı. Çiriş otu ile birlikte dikilen ebegümeci (Malva) ise ölülerin Elysion çayırlarında gıdasız kalmamasına yönelik alınan bir önlemdi. Persephone genellikle çirişotundan bir taç giymiş olarak tasvir edilir. Zararlı büyülerden korunmak adına çiftliklerin girişlerine dikilirdi. Bitki hüznü simgeler.
