Asârûn (اسارون), bitkilerin Antik Yunanca adı olan asaron (ἄσαρον)’dan alınmıştır. Bu bitki nârdîn olarak bilinen bitkilerden biridir ve bu nedenle zaman zaman karıştırılır. A. europaeum günümüzde afşar otu olarak bilinmektedir, yüksek rakımlarda, gürgen ve kayın ormanlarının tabanında görülür. Yaprakları böbrek biçiminde ve parlak yeşil renklidir. Çiçek ve meyveler yaprakların altındadır ve genellikle dışarıdan bakıldığında görünür değildir. Tohumları belirgin biçimde üzüm tohumlarına benzer.

Dioscorides, Pontus ve Frigya’da yaygın olduğunu belirttiği bitkinin, tohumlarının üzüm tohumlarına benzediğini, kökünün dâr sînî gibi koktuğunu ve uyku getirici olduğunu belirtmiştir. Fıtık, öksürük, baş ağrısı, meme iltihabı, idrar güçlüğü ve nefes darlığı vakalarında kullanılmış, ayrıca iltihap giderici, spazm çözücü, idrar söktürücü ve âdet söktürücü olarak faydalanılmış, zehirli canlılar tarafından ısırılanlara uygulanmıştır. Galen, idrar ve âdet söktürücü olduğunu;

Plinius, Pontus’ta yetişenin en faydalı olduğunu ve karaciğer hastalıklarında kullanıldığını yazmıştır. Bîrûnî, çiçek vakalarında kullanıldığını; Şerîf, sperm arttırıcı olduğunu; İbnü’l-Baytâr, dumanının yeşil akrepleri öldürdüğünü, taş düşürücü ve cinsel istek artırıcı olarak faydalanıldığını, bal ile alındığında sperm arttırıcı; İbn Samcûn, Algericas ve Çin’den ihraç edildiğini ve ağrı kesici etkili olduğunu; İbni Sînâ, Çin’den ithal edildiğini aktarmıştır.

Bitkiler Anadolu’da, menenjit, çeşitli kadınsal hastalıkları, idrar yolu rahatsızlıkları, zehirlenme, dalak rahatsızlıkları, siyatik, boğaz ağrısı, göz rahatsızlıkları ve hemoroid tedavisinde kullanılmıştır. Bitkiden ayrıca mesane taşı düşürücü, cinsel istek arttırıcı, akrep kovucu, örümcek kovucu, âdet söktürücü, idrar söktürücü ve sperm arttırıcı olarak da faydalanılmıştır.

Bu maddeye Asarum sieboldii taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.163-164.

Tarihi

Yaprakları sarmaşık yapraklarına benzemekle birlikte daha yumuşak ve daha yuvarlaktır. Dağların gölgeli kısımlarında yetişir. Yaprakların tabanında, banotu (Hyoscymus) çanağına benzeyen mor çiçekler açar ve meyvesi üzüm çekirdeğine benzer. Çok sayıda köşeli, narin, eğik ve ayrık otu kökünü andıran kökü bulunmaktadır. Bu kökler narin ve aromatik olup dili yakar. İdrar söktürücü, âdet söktürücü ve ısıtıcıdır. Ödem ve kronik siyatik olanlar için faydalıdır. Hidromel ile alındığında müshil etkisi gösterir. Merhemlere eklenmektedir. DI 1-10.

Nard özelliğine sahip olduğu için yabani nard adı ile de bilinmektedir. Sıcak ve şaraba benzer bir tadı vardır, yılda iki kere çiçek açar, yoğun gölgeli yamaçlarda yetişir. En iyisi Pontus’ta yetişir, ardından Frigya ve İlirya gelir. Kök, yaprakları çıkmaya başladığında çıkarılarak güneşte kurutulur. Aksi takdirde çabuk küflenmekte ve özelliklerini yitirmektedir. Son zamanlarda Yunanistan’da keşfedilen bir bitkinin yaprakları tıpkı Nardostachys yaprakları gibidir. Su eklenmiş bal şarabı ile alındığında karaciğer rahatsızlıklarına iyi gelir. Bağırsakları temizler, ödeme iyi gelir, rahim ile göğüs şikayetleri ve sarılık tedavisinde faydalıdır. Şıra ile güçlü bir idrar söktürücüdür. Gölgede kurutulmaktadır ancak çok hızlı küflenmektedir. PL 12-27.

Tanımı

Asarum europaeum (Afşar otu) genellikle 30 ila 50 cm büyüyebilen bir bitkidir. Havai gövdeler 1,5 ila 3 cm uzunluğunda ve ülgerlidir. Pul yaprakları yumurtamsı, sivri uçlu ve kiremit dizilişlidir. Yaprak sapı 5 ila 9 cm uzunluğunda, tabanda ülgerli, yaprak ayası böbreksi ila yüreksi, 4 ila 6 cm uzunluğunda, 6 ila 7,5 cm genişliğinde, küt ya da sivri uçlu, koyu parlak yeşil renkli ve çıplak ya da çoğunlukla damarlarda havlıdır. Çiçek sapı 8 ila 15 mm uzunluğunda ve incedir. Çiçeklerin iç yüzeyi morumsu kahverengi, çiçek örtüsü 12 ila 18 mm uzunluğunda, tabanda 6 ila 10 mm genişliğinde, lobları 5 ila 8 mm uzunluğunda, sivri ila sipsivri uçlu ve tepesi sıklıkla kıvrıktır. Tohumlar 3 mm uzunluğunda ve 2 mm genişliğindedir.

Gözlem bilgileri

Asarum europaeum doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir. [Harita, Alt türler, Herbaryum] Nemli gölgeli alanlar, köknar ila kayın ormanları ve dere kenarlarında görülen bitki umumiyetle mart ve nisan ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 400 ila 800 metreye kadar olan rakımlarda Başiskele ve Kartepe ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde afşar otu, avşar otu, çetük otu, çobandüdüğü ve meyhaneci otu (Ağızdaki içki kokusunu gidermek için çiğnenir) adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince sunak anlamına gelir. Bitkinin orijinal adı Yunanca baccara’dır ancak bitki adı Latince’ye bir karışıklık sonucu asarum olarak çevrilmiştir. Tür adı Latince Avrupa anlamına gelir ve bu bağlamda bitkinin Avrupa’nın büyük bölümünde yayılış göstermesine işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Europae nemoribus” olarak belirtilmiştir.

Tıp

Kök ve yapraklar; terlemeyi arttırıcı, kusturucu, aksırtıcı uyarıcı, tonik ve katartik olarak kullanılmıştır. Ayrıca beyin, göz, boğaz ve ağız tedavisinde kullanılmıştır. Bunun yanında enfiye olarak kullanıldığında bol miktarda mukus akışı üretir.