Artemisia (Yavşan)

Özet

Artemisia (Yavşan) tıbbi değeri yüksek çok sayıda türün yanı sıra bir dizi istilacı bitkiyi de ihtiva eden bir cinstir.

Hiyerarşi

Tanımı

Artemisia (Yavşan) tek, iki ya da çok yıllık ot ya da çalılardan oluşan bir cinstir. Genellikle aromatiklerdir. Yapraklar almaşlı dizilişli ve genellikle bölünmüştür. Çiçek kurulu bileşik salkımdır. Çiçek başları çok sayıda, baş aşağı ve küçüktür. Çiçekler kahverengi, kırmızı ya da sarı renklidir. Filari birkaç adet, birkaç sıra halinde ve uzunlukları neredeyse eşittir. Çiçek tablası düz ya da koniksi ve çıplak ya da bazen cılız tüylüdür. Dıştaki çiçekçikler dişi, tüpsü, 2 ila 3 dişli ya da kesik, genellikle ağız bölümünde eğik ve zaman zaman ipliksidir. İçteki çiçekçikler erselik ya da erkek, tüpsü ve beş lobludur. Başçık tabanda küt ve mızraksı ya da bizsi tırnaklıdır. Kapçık genellikle pürüzsüz, ters yumurtamsı ve neredeyse silindiriktir. Sorguç mevcut değildir. Cins Artemisia absinthium, Artemisia dracunculus ve Artemisia abrotanum gibi hayli yaygın olarak bilinen tıbbi bitkileri barındırır. Bitkiler dünyanın büyük bölümünde görülmektedir, ayrıca günümüzde Güney Amerika ve Avustralya kıtalarına da dağılmışlardır. [Harita, Sinonimler, Türler]

Etimoloji

Cins adını, Zeus ve Leto’nun kızı tabiat tanrıçası Artemis’ten (Ἄρτεμις) almaktadır. Homeros, Artemis’i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana’dır. Kelime anlamı ‘yaralanmaz’ ve ‘sağlıklı’ olan Artemis’in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo’dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir.

Plinius gibi bazı kaynaklara göre ise cins adını MÖ 350 yılında ölen kraliçe ve amiral olmasının yanı sıra bitki bilimci ve hekim kimlikleri de bulunan Karyalı Artemisia‘ya borçludur. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden muharreftir. Dede Korkut Hikayelerinde “yavşan dibi berk olmaz” mısrasında anılmaktadır. Ayakkabının içine konulduğunda uzun süre yorulmadan yürünebileceğine inanılırdı. Bitki aşk ıstırabını simgeler.

Kocaeli’ndeki türler