Artemisia verlotiorum (Çin pelinotu)

derleyen:

Özet

Artemisia verlotiorum (Çin pelinotu) ülkemizin doğal türü olmayıp ilimizde genellikle orman sınırlarında olmak üzere doğallaşmıştır.

Hiyerarşi

Bitkiler

Papatya takımı

Papatyagiller

Yavşan

Tanımı

Artemisia verlotiorum (Çin pelinotu) genellikle 50 ila 100 cm büyüyebilen bir bitkidir. Gövde yeşil renklidir. Yapraklar geniş, beyaz salgılı noktalı ve gri kaba tüylüdür. Taban ve alt gövde yaprakları kısa saplı, yaprak ayası yumurtamsı, 1 ila 2 derin teleksidir. Orta gövde yaprakları sapsız, yaprak ayası genişçe yumurtamsı, 5 ila 10 cm uzunluğunda ve 3 ila 8 cm genişliğinde, tek derin teleksi, bölümler 3 ya da 4 çiftli, şeritsi mızraksıdır. Üst yapraklar 3 ila 5 lobludur. Dıştaki dişi çiçekler 3 ila 6 arası sayıdadır. Disk çiçekleri 8 ila 18 arası sayıdadır. Kırmızımsı ila kahverengi çiçek başlarına sahiptir. Kapçık ters yumurtamsı ila dikdörtgensidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Uzakdoğu’da yayılış gösterir ancak Akdeniz havzası, Avustralya ve Güney Amerika’da da doğallaşmıştır. Güçlü bir istilacı olan bitki rizomları ile yayılmaktadır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları, tahrip edilmiş araziler ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle ağustos ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde çin pelinotu ve laz yavşanı adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını, Zeus ve Leto’nun kızı tabiat tanrıçası Artemis’ten (Ἄρτεμις) almaktadır. Homeros, Artemis’i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana’dır. Kelime anlamı ‘yaralanmaz’ ve ‘sağlıklı’ olan Artemis’in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo’dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir.

Plinius gibi bazı kaynaklara göre ise cins adını MÖ 350 yılında ölen kraliçe ve amiral olmasının yanı sıra bitki bilimci ve hekim kimlikleri de bulunan Karyalı Artemisia‘ya borçludur. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden muharreftir. Dede Korkut Hikayelerinde “yavşan dibi berk olmaz” mısrasında anılmaktadır. Ayakkabının içine konulduğunda uzun süre yorulmadan yürünebileceğine inanılırdı. Bitki aşk ıstırabını simgeler. Tür 1816 – 28 Ocak 1891 yılları arasında yaşamış ve türün Artemisia vulgaris’ten farklı olduğunu ilk o keşfeden Fransız bitki bilimci Jean Baptiste Verlot‘a adanmıştır.