Artemisia santonicum (Deniz yavşanı)

derleyen:

Özet

Artemisia santonicum (Deniz yavşanı) özellikle deniz kıyılarında görülen ve yaz ortasından güz ortasına kadar çiçek açan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Asterales

Papatya takımı

Asteraceae

Papatyagiller

Artemisia

Yavşan

Tanımı

Artemisia santonicum (Deniz yavşanı) halihazırda bazı kaynaklarda Seriphidium santonicum olarak geçmektedir. 60 cm büyüyebilir. Taban yapraklar genellikle çiçeklenme zamanı kurumuş olur. Gövde dik ve dallıdır. Yapraklar 2 ila 3 arası derin teleksidir. Çiçek kurulu bileşik salkım halindedir. Bırahteler basittir. Çiçek başı dikdörtgensi ve 2 ila 6 arası çiçeklidir. Çiçekler sarımsı renklidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak doğu Avrupa ve Kafkasya’da yayılış gösterir. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Deniz kenarı ve tuzcul alanlarda görülen bitki umumiyetle temmuz ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1300 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlemek mümkündür. Kartepe ilçesinden kayıt bildirilmiş ancak biz henüz göremedik. Görseller Stefan Lefnaer’ın izni ile kullanılmıştır.

Türkçe adı

Dilimizde deniz yavşanı, deniz pelini ve kokulu yavşan adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını, Zeus ve Leto’nun kızı tabiat tanrıçası Artemis’ten (Ἄρτεμις) almaktadır. Homeros, Artemis’i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana’dır. Kelime anlamı ‘yaralanmaz’ ve ‘sağlıklı’ olan Artemis’in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo’dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir.

Plinius gibi bazı kaynaklara göre ise cins adını MÖ 350 yılında ölen kraliçe ve amiral olmasının yanı sıra bitki bilimci ve hekim kimlikleri de bulunan Karyalı Artemisia‘ya borçludur. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden muharreftir. Dede Korkut Hikayelerinde “yavşan dibi berk olmaz” mısrasında anılmaktadır. Ayakkabının içine konulduğunda uzun süre yorulmadan yürünebileceğine inanılırdı. Bitki aşk ıstırabını simgeler. Tür adı Latince Saintonge anlamına gelir ve bu Fransa’nın Akitanya bölgesindeki bir şehrin adıdır. Ancak özgün tanımda “Habitat in Tataria & Persia” denmektedir. Bu bölge Asya kıtasında, Hazar Denizinden Uzakdoğu’ya kadar olan bölgeyi kapsamaktadır. Bu durumda epitetin kaynağı açık değildir.

Tıp

Çiçek tomurcukları diyabet tedavisinde kullanılmaktadır. Yağı antibakteriyel ve mantar önleyici özelliklere sahiptir.

Fotoğrafları