Artemisia annua (Yavşan otu) çıplak, tek yıllık ve genellikle 1 metre büyüyen bir bitkidir. Gövde dik, kahverengi ya da menekşe kahverengisidir. Yapraklar 3 ila 5 cm uzunluğundadır ve iki ya da üç küçük yaprakçıklara bölünür. Yapraklar yoğun aroma kokuludur. Küçük çiçekleri yeşil ila sarımsı arasıdır. Kapçık kahverengidir. Bitkinin tohumdan ekildiğinde 8 ay sonra hasat edilebilir. Çiçek açmadan önce hasat edilmelidir. Tohumlar eylül ve ekim aylarında olgunlaşır. Tohumlar 4 ila 10 gün arasında çimlenir. Güneşli bölgeleri tercih eder. İdeal büyüme sıcaklığı 20 ila 25 derece arasıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak tropikal Asya’da yayılış gösterir ancak işgalci tür olarak dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alanların kenarları, tarlalar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 200 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde yavşan otu, kabe süpürgesi, kabe kekiği ve peygamber süpürgesi adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını, Zeus ve Leto’nun kızı tabiat tanrıçası Artemis’ten (Ἄρτεμις) almaktadır. Homeros, Artemis’i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana’dır. Kelime anlamı ‘yaralanmaz’ ve ‘sağlıklı’ olan Artemis’in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo’dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir.

Plinius gibi bazı kaynaklara göre ise cins adını MÖ 350 yılında ölen kraliçe ve amiral olmasının yanı sıra bitki bilimci ve hekim kimlikleri de bulunan Karyalı Artemisia‘ya borçludur. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden muharreftir. Dede Korkut Hikayelerinde “yavşan dibi berk olmaz” mısrasında anılmaktadır. Ayakkabının içine konulduğunda uzun süre yorulmadan yürünebileceğine inanılırdı. Bitki aşk ıstırabını simgeler. Tür adı Latince yıllık anlamına gelir. Türün tek yıllık bir bitki olmasına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Artemisia, radice annua, viridis, foliis pinnatis: pinnis pinnatifidis, calycibus subrotundis sere erectis ex alis copiosissimis”tir. Uzakdoğu’da bazı ülkelerde bitki kutsal yerleri süpürmek için kullanılmaktadır ve muhtemelen peygamber süpürgesi ve kabe kekiği adları bununla bağıntılıdır.

Gıda

Yaprakları çeşni olarak kullanılmıştır.

Tıp

Geleneksel olarak ateş düşürücü olarak kullanılmaktadır. Antibakteriyeldir ve kanamayı kontrol eder. Etkili bir sıtma ilacıdır. Yaprakları antiseptik ve sindirimi kolaylaştırıcıdır. Yapraklarından yapılan lapa haricen burun kanaması, haşlanma ve apseler üzerine uygulanır.

Dikkat

Polenleri son derece alerjiktir ve bazı insanlarda dermatite neden olabileceği ifade edilmektedir.

Bilgi

Bitkiden elde edilen yağ parfümeride kullanılmıştır. Bitkinin sıtma tedavisinde etkili olduğuna dair keşif nedeniyle 2015 yılı Nobel Tıp Ödülü keşfi yapan Tu Youyou’ya verilmiştir.