Tanımı
Çok yıllık ya da çalımsı ve aromatik bir bitkidir. Gövde görece çok sayıda, dik, kahverengi, dallı, çıplak ya da seyrekçe tüylü ve 50 ila 130 cm arası boydadır ancak yığınsı değildir. Kök kalın ve odunsudur. Yapraklar gövdede ve koyu yeşil renklidir. Yaprak ayası genişçe yumurtamsı, 3 ila 6 cm uzunluğunda, 0,2 ila 0,15 cm genişliğinde, az teleksi, lobları şeritsi ya da ipliksi, yüzeyi seyrekçe tüylü ya da çıplaktır. Çiçek başları olgunlukta baş aşağı, genişçe dallı, 10 ila 30 cm uzunluğunda ve 2 ila 10 cm genişliğinde bir çiçek durumundadır. İnvolukrum yumurtamsı, 2 ila 3,5 mm uzunluğunda ve 2 ila 2,5 mm genişliğindedir. Filariler dikdörtgensi-eliptik ve seyrekçe tüylüdür. Dişi çiçekler 4 ila 8 ve erselik çiçekler 14 ila 16 adettir. Taç sarı renkli, 0,5 ila 1 mm uzunluğunda ve salgılıdır. Kapçık açık kahverengi, elipsoit, 0,5 ila 1 mm uzunluğunda ve çıplaktır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak İspanya ile İtalya arasındaki bölgede yayılış gösterir ancak günümüzde Avrupa Asya ve Amerika kıtalarında doğallaşmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler ve yol kenarında görülür. İzmit ilçesinde gözlemlenmiştir. Eylül ve kasım ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adı
Dilimizde kara yavşan, kara pelin, acı pelin, kafur otu, yavşan, misk otu, acı yavşan, erkek pelin ve erkek yavşan adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adını, Zeus ve Leto’nun kızı tabiat tanrıçası Artemis’ten (Ἄρτεμις) almaktadır. Homeros, Artemis’i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana’dır. Kelime anlamı ‘yaralanmaz’ ve ‘sağlıklı’ olan Artemis’in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo’dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden muharreftir. Dede Korkut Hikayelerinde “yavşan dibi berk olmaz” mısrasında anılmaktadır. Ayakkabının içine konulduğunda uzun süre yorulmadan yürünebileceğine inanılırdı. Bitki aşk ıstırabını simgeler. Tür adı Antik Yunanca kırılgan anlamına gelir. Zayıf ve narin yapılı insanlar için kullanılan habrotonon (ἀβρότονον) kırılgan yapıda olan bu bitki için de uygun görülmüştür. Dilimizde pelinotları için kullanılan ayvadana adı da bu kökenden gelmektedir.
Gıda
Yaprak ve çiçeklerinden çay yapılır. Acı ve limonsu bir tada sahip olan genç sürgünlerine hamur işlerini tatlandırmak için başvurulur.
Tıp
Toprak üstü bölümleri sarılık tedavisinde kullanılır. Sindirim sistemi ve karaciğer üzerinde faydalı etkisi olup, rahim uyarıcı, âdet söktürücü, ateş düşürücü, spazm çözücü ve parazit düşürücüdür. Özellikle genç sürgünler parazit düşürücü, antiseptik, safra söktürücü, tıkanıklık açıcı, âdet söktürücü ve toniktir.
Dikkat
Toprak üstü bölümlerinin insanlar için zehirli olduğuna dair raporlar mevcuttur. Teması hassas kişilerde cilt sorunlarına neden olabilir. Hamilelikte uzak durulmalıdır.
Bilgi
Dallarında sarı renkli boya elde edilir. Kurutulmuş yaprakları güveleri uzak tutmak için giysi dolaplarına konulur. Taze yaprakları da güve ve diğer böcekleri kovucudur. Taze iken açık yerlere sürülürse böcekleri uzak tutar. Yakıldığında evin içindeki kötü yemek kokularını giderir. Demlenerek saç toniği ve saç kremi olarak kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın