Tanımı
Arctium minus (Löşlek) genelde sulak alanların civarında görülen ve yaz aylarında çiçek açan sağlam yapılı bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Türkçe metinlerde arktiyûn ahar (ارقطيون اخر) olarak geçer, buradaki (اخر) diğer bir, başka bir kelimesi, bu maddede ele aldığımız taksonu, arktiyûn (ارقطيون) taksonundan ayırmak için Gâfikî tarafından kullanılmıştır. Kelime, üstteki maddede incelediğimiz bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan arktion (ἄρκτιον)’dan alınmıştır. Beri taraftan bitkininin Antik Yunancadaki karşılığı arkion (ἄρκιον)’dur ve yazılışların yakın olması nedeniyle karıştırılmış gibi gözükmektedir.
Hûzâye, yara iyileştirici olduğunu; Galen, yapraklarının büzücü etkisi nedeniyle yaralara uygulandığı; Dioscorides, bitkinin kan tükürme ve akciğer ülseri vakalarında faydalı olduğunu, yapraklarının da yaraları sarmak için kullanıldığını aktarmıştır.
Boz renkli ve dikenli olduğu kaydedilen bitkinin kabağa benzeyen iri yaprakları Anadolu’da yaralara uygulanmıştır.
Bu maddeye Arctium lappa taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.157.
Yaprakları yuvarlak olup kabak yapraklarına benzer. Kökü büyük ve beyaz olup çam fıstığı ile içildiğinde kan tüküren ve apsesi olanlara yardımcı olur. Öğütülerek sarılırsa burkulma kaynaklı eklem ağrısı için faydalıdır. Yaprakları eski yaralara sarılır. DI 4-106.
Tanımı
Arctium minus (Löşlek) genellikle 50 ila 300 cm büyüyebilen, çalımsı görünümlü ve iki yıllık bir bitkidir. Gövde çok dallıdır. Kazık kök sistemine sahiptir ve bu kök 30 cm derine gidebilir. Yaprakları saplı, almaşlı dizilişli ve ovaldir, bunlar yarım metre uzayabilir. Alt yapraklar yüreksi ve kenarları dalgalıdır. Yaprakların üstü koyu yeşil renkli, altı ise tüylüdür. Çiçekler dikenlidir, pembe ile lavanta arası renklerde olurlar. Çiçek başları 2 cm genişliğe ulaşır. Çiçek durumu sapsız ya da 10 cm uzunluğundadır. İnvolukrum 1,5 ila 4 cm çapındadır. Çiçekleri devedikeni çiçeklerini andırır. Çiçekçik 30 adet taç mor, pembe ya da beyaz renklidir. Bırahte kancalıdır. Filariler şeritsi ila mızraksı-şeritsi ve içtekiler sıklıkla mor bezelidir. Kapçık koyu kahverengi ya da koyu benekli olup 5 ila 8 mm uzunluğundadır. Tohumlar eylül ve ekim aylarında olgunlaşır. Nemli toprakları ve güneşli bölgeleri tercih eder. Tohumlar güz aylarında doğrudan dışarı ekilebilir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa’da yayılış gösterir ancak işgalci tür olarak dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alanların kenarları, orman açıklıkları ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle temmuz ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 200 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde löşlek, lahanaotu, pıtrakdikeni, pıtrak, galabak, galabah, galagan ve şoropok adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adının etimolojisi belli değildir. Muhtemelen Antik Yunanca ayı anlamına gelen arktos (άρκτος) kelimesinden türetilmiş olup, cinsin çiçek durumunun yapısına işaret etmektedir. Tür adı Latince küçük anlamına gelir. Türün, Lappa cinsi özelinde boyutuna işaret eder.
Gıda
Kök, genç yapraklar ve gövdeler çiğ ya da pişirilerek yenilmiştir. Kökü kavrularak kahve ikamesi olarak tüketilmiştir.
Tıp
Yanık, kızarıklık ve diğer cilt sorunları için başvurulmuştur. Kökü vücuttaki ağır metallerin atılmasında yardımcı olur. Bitki antibakteriyel, mantar önleyici ve gaz gidericidir. Bir yaşındaki kökler kan temizleyici, müshil, safra söktürücü, temizleyici, idrar söktürücü, mide ağrısı geçirici ve terleticidir. Boğaz ağrısı, öksürük, kızamık, farenjit ve soğuk algınlığı tedavisinde kullanılmıştır. Kaynatılmış yaprakları ateş düşürücüdür; ayrıca kaşıntı, romatizma, apse, güneş yanığı ve yanıkların tedavisinde kullanılmıştır. Bunun yanında yanıklar, ülserler ve yaraların üzerine sarılmıştır. Tohumlar da ezilerek morluklara sarılmıştır. Tohum, değiştirici, antibakteriyel, mantar giderici, iltihap azaltıcı, temizleyici, terletici, idrar söktürücü ve kan şekeri düşürücüdür.
Dikkat
Tohumlarındaki küçük tüyler zehirlidir. Tohumların, merkezi sinir sistemini harekete geçirerek kasılmalara, solunumda artışa ve daha sonra felce neden olabileceği rapor edilmiştir. Bu ayrıca kan damarlarını genişleterek kan basıncını düşürür.
Bilgi
İç kabuğunda elde edilen lifle kağıt yapımında kullanılmıştır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın