Antirrhinum majus (Aslanağzı)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Enf el-‘icl (انف العجل), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan antirrihinon (ἀντίρρινον)’un tercüme edilmesi ile elde edilmiştir. Metinlerimizde buna uygun olarak buzağı burnı adı da kullanılmıştır. Galen bitkinin tıbbi hiçbir faydasının olmadığını yazmıştır. Theophrastus, bitki ile vücudunu ovalayan insanların müsabakalarda (ya da savaşta) başarı kazanacaklarına, şan-şöhret sahibi olacaklarına inandıklarını yazmış ancak bunun “aptalca ve akıl dışı” olduğunu belirtmiştir.

Dioscorides bitkinin meyvesinin buzağının burnuna benzediğini, muska halinde taşınırsa zehirlenmeden koruyacağına inanıldığını, zanbak yağı ile karıştırılarak vücuda sürülürse cildi güzelleştirdiğini belirtmiştir. Plinius, bitki ile vücudunu ovalayanların görünümlerinin güzelleşeceğine, bileklik olarak kollarına taktıklarında zehirlenme ve diğer olası zararlara karşı korunacaklarına inandıklarını aktarmıştır.

Bitkinin olgunlaşmış meyveleri belirgin biçimde insan kafatasını andırır, muhtemelen bunca inancın ardında yatan neden de budur. Bitkiden Anadolu’da sadece zehirlenme vakalarında panzehir olarak faydalanılmıştır.

Tarihi

Bu maddeye Misopates orontium taksonu da dâhildir. Yaprak ve gövdesi Anagallis’e benzer. Çiçekleri küçük ve mor renklidir. Meyvesi buzağı burnuna benzer. Takıldığında zehirlere karşı koruma sağladığına, zambak yağı ile sürüldüğünde de kişiyi çekici yaptığına inanılır. DI .4-130

Tanımı

30 cm ila 1 metre kadar büyüyebilir. Yapraklar almaşlı dizilişli, basit, kenarı düz, dikdörtgensi ila kaşıksı; parlak koyu yeşil renklidir. Bunlar 1 ila 7 cm uzunluğunda ve 2 ila 2,5 cm genişliğindedir. Beş taç ve çanak yaprak görülür. Ercik sayısı dörttür. Tohumlar ağustos ile ekim aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Geçirgen toprağı ve güneşli bölgeleri tercih eder. Tohumlar 18 derecede 2 ila 3 hafta arasında çimlenir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yol kenarı, tahrip edilmiş araziler ve yamaçlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde aslanağzı adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca burun gibi anlamına gelir. Cinsin çiçeklerinin yapısına işaret eder. Dioscorides kapsüllerinin “buzağı burnuna” benzediğini yazar. Dilimizdeki aslanağzı kelimesi muhtemelen Lucius Junius Moderatus Columella’nın bitkiyi tanımlarken kurduğu cümle ile ilgilidir: “Bitki öfkeli bir aslanın açık ağzına benziyor”. Tür adı Latince en büyük anlamına gelir. Türün cins özelinde boyutuna işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Antirrhinum majus alterum, folio longiore”dir.