Tanımı
Çok yıllık otlardan oluşan bir cinstir. Taban yaprakları loblu ya da bölünmüştür. Çiçekli gövdeler sıklıkla kısmen birleşmiş üç adet yaprak taşır. Yaprak kenarları düz ya da dişlidir. Çiçekler düzenli, gösterişli ve genellikle tek adettir. Çanak yaprak beş adet, taç yaprak benzeri ve kiremitsidir. Taç taprak görülmez. 4 ila 27 arası sayıda tepale sahiptir. Çok sayıda ercik görülür. Dünyanın özellikle ılıman bölgelerde olmak üzere büyük bölümünde yayılış gösterir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca rüzgarın kızı anlamına gelir. Antikçağda çiçeklerinin sadece rüzgar estiğinde açtığına inanılırdı. Arapça ‘Numan’ kelimesinden bozma. O kelime de Fenikece Neaman’dan geliyor. Sonuçta Sümer bitki tanrısı Temmuz onuruna adlandırılan bir bitki, ki kendisinin lakabı Neaman’dır. Cinsin Türkçe adı olan dağlalesi bir parça anlaşılmaz durumdadır. Cinsin bütün türleri dağlık alanlarda görülmez ve ayrıca lale ile hiçbir ilgileri yoktur. Cinsin adı klasik Türkçe metinlerde “şakayık-ı numan”, “lale çiçeği” ve “dağ gelinciği” olarak geçer.
Tarihi
Cinsin çok sayıda üyesi uzun zamandır hem süs hem de tıbbi değerleri bilinip kullanılmaktadır. Bitki ilginç biçimde hem doğu hem de batı kültürlerinde kötü talih anlamına gelir. Bu da her halde bir önceki bölümde geçen Adonis’in hikayesi ile ilgilidir. Her durumda Adonis’ten kastın bir insan olmayabileceği, örneğin mevsim geçişinin de kastedilmiş olabileceğini de aklımızda tutmalıyız. Tarıma dayalı kültürlerde bitkilerin yaprak dökmesi, ölmesi ve/veya yeniden çimlenmesi olağanüstü öneme sahip hadiselerdir. Antik Mısır’da hayli önemli bir bitkiydi. Yılın ilk çiçek açan anemonlarını toplamak ve toplarken de “Seni hastalığıma çare olarak topluyorum” denmesi adetti. Toplanan çiçek daha sonra muska halinde boyna ya da kola asılırdı. Bitki terk edilmişliği ve vazgeçmeyi simgeler.
